De abdicatie (3): België

Vorig weekeinde deed de Belgische koning Albert II afstand van het koningschap. Na koningin Beatrix eerder dit jaar, volgde daarmee wederom een abdicatie met bijbehorende speciale akte.

Summary
Two royal abdications in one year and rumours of a possible third (Spain) pending. This time Belgium took centre stage. As with the Netherlands, an earlier precedent did exist although several changes to the deed itself were being made.

Leopold III

In België bestond tot nog toe één precedent: het definitieve aftreden van koning Leopold III in 1951. Als gevolg van de zogeheten Koningskwestie (het achterblijven en de collaboratie van de koning tijdens de bezetting) was er na de oorlog reeds een regent aangesteld.
De koning verbleef sinds 1944 in ballingschap in Zwitserland. De regering eiste troonsafstand maar dat was dus niet mogelijk. Maar diens positie was tegelijk onhoudbaar: de kwestie verdeelde het land te zeer.
Leopold III deed dit dan ook niet vrijwillig, maar onder zeer zware politieke druk.

Geen procedure

In een procedure voor troonsafstand is niet voorzien in de Belgische grondwet. De gevolgde procedure (uit 1951) is het opstellen van een formele akte door de koning, gevolgd door het contraseign van de regering. Daarna dient de nieuwe koning te worden beëdigd. Destijds zat daar een dag tussen gedurende welke een raad van ministers diens bevoegdheden uitoefende.

Op 16 juli 1951 tekende Leopold de akte in het Paleis te Brussel in de troonzaal.

Locatie

Ook ditmaal, op 21 juli 2013 (de nationale feestdag), was het koninklijk paleis te Brussel de locatie. Er was een grote schare genodigden aanwezig: 200 gasten, waaronder de voltallige koninklijke familie. De koning hield eerst een korte toespraak, gevolgd door de premier. De akte werd vervolgens voorgelezen door de Minister van Justitie in de drie landstalen. Daarna werd zij ondertekend.

Albert blijft overigens, weliswaar zonder hoofdletter, koning maar niet langer Koning der Belgen.

Vorm

De akte - voor zover in beeld gebracht - toont qua vormgeving of uiterlijk geen opsmuk, zoals in Nederland steeds meer het geval is. Integendeel, het heeft alle schijn van een eenvoudig A-4'tje.
De akte zelf telt slechts een bladzijde, en wordt gevolgd door losse bladen met diverse handtekeningen. In Nederland heeft men deze scheiding niet gemaakt; hier staan de koninklijke handtekeningen direct onder de akte.

De getuigen stonden bij de ondertekening om de tafel, in plaats van te zitten (zoals in Nederland): het is tenslotte een officiële aangelegenheid. In 1951 stond de koning zelf ook nog; ditmaal was hij de enige zittende, uitgezonderd de gasten.
In tegenstelling tot in Nederland zijn afbeeldingen van het origineel niet te verkrijgen. Dit zou mogelijk te maken kunnen hebben met de geplaatste handtekeningen van de diverse hoogwaardigheidsbekleders.

Oorkonde

Als oorkonde stelt deze akte van abdicatie, zeker in vergelijking met de Nederlandse, ietwat teleur. Zo is er bijvoorbeeld geen zegel. De verschillen in vorm kunnen mede worden verklaard door een verschuiving in betekenis van oorkonden in de loop van de tijd.
In 1898 was er volgens de handboeken nog sprake van 'geschrevene stukken, die men in den daartoe bestemden vorm opmaakt, opdat zij als bewijs van het daarin vermelde zullen kunnen dienen.' Ruim een halve eeuw later was er sprake van 'een in plechtige vorm opgestelde akte.' En in de 21e eeuw geldt nog slechts: 'een oorkonde is een akte.'
De vormgeving van oorkonden is dus in wezen geheel vrijgelaten daar waar vroeger nog van precedenten werd uitgegaan. Allerlei instanties reiken tegenwoordig dan ook oorkonden uit, waarvan de meesten redelijk betekenisloos. In de verbeelding zijn ze vaak wel van een nep-zegel voorzien.

1951 versus 2013

De Belgische redactie heeft beide akten met elkaar vergeleken. Wat blijkt? Vooral het taalgebruik is licht veranderd c.q. vernieuwd. Verder is het aantal handtekeningen van hoogwaardigheidsbekleders fors gestegen: van acht naar veertien. Dit is vermoedelijk het gevolg van de federalisering van het land. De akte is verder in het pluralis modestiae ('Wij'), oftewel namens de regering gesteld (zie de pdf). 

Er zijn twee exemplaren opgesteld: een voor het Koninklijk Huisarchief (dat direct onder het Algemeen Rijksarchief valt) en een voor de Federale Dienst van Justitie. Oftewel: een voor het archief, en een voor de overheid.

Gratierecht

Traditiegetrouw krijgen gevangen bij een troonsbestijging namens de nieuwe vorst strafvermindering . Het gratierecht stamt uit de middeleeuwen en is een overblijfsel van de soevereiniteit van de vorst versus de overheid.
Van dit recht wordt in de moderne tijd steeds minder gebruik gemaakt door vorsten. Zowel Willem-Alexander, als Filip zagen hiervan af. Een reden hiervoor is helaas niet gegeven, maar is waarschijnlijk gelegen in de toegenomen ministeriële en departementale autonomie versus het koningshuis.
Beatrix verleende voor het laatst gratie in 2009 (gratie wordt verleend bij Koninklijk Besluit), en dat was voor het eerst in 23 jaar.

Gerelateerde blogs:
De abdicatie (2): de akte of oorkonde

Prince Whatever of Cambridge

Tijdens het verlaten van het ziekenhuis vanavond rond 20.15, liet prins William zich ontvallen dat het echtpaar nog steeds aan een naam werkt voor de derde Britse troonopvolger in lijn: de prins van Cambridge.

Namenlijstje

Dit mag enigszins verrassend worden genoemd gezien de ruime bedenktijd van negen maanden. Hieruit blijkt alvast dat er duidelijk nog wordt getwijfeld. Tegelijk past dit in het scenario dat men vantevoren, bij wijze van verrassing, ook de sexe van de boreling niet wilde weten.
Bij de geboorte van prins Charles in 1948 had de echtgenote van prinses Elizabeth, de Duke of Edinburgh, wel een lijst met jongens-en meisjesnamen klaarliggen. De namen van de huidige troonopvolgers, zowel prins Charles in 1948 als die van prins William in 1982, kwamen destijds als een grote verrassing.
Sinds de geboorte eergisteren zijn bij de gokkantoren de zogeheten 'odds' voor George aanzienlijk groter geworden.

William

In het geval van prins William waren de traditionele namen Edward, James en Charles zwaar favoriet bij de bookmakers. Meer algemeen gold George als een veilige keuze. Maar het werd dus na een week van interne strijd William Arthur Philip Louis.
Charles liet zich ontvallen dat hij in dat opzicht gewonnen had met een meer traditionele naam waarbij waarschijnlijk vooral de eerste koning, Willem de Veroveraar (1066-1087), model zou hebben gestaan. Zijn vrouw, prinses Diana, zou meer hebben gevoeld voor een moderne naam als Oliver.

Naamkeuze

In principe zijn de ouders vrij in hun naamkeuze. Maar enig overleg binnenshuis lijkt toch onvermijdelijk en traditie daarbij al evenzeer.
Bij de doop van prins Charles in 1948 werden de namen Charles Philip Arthur George weliswaar gekozen in overleg met de koning en koningin. De naam Charles zou door prinses Elizabeth en haar echtgenoot 'om persoonlijke en particuliere overwegingen' zijn verkozen
Van prins William en Kate wordt, gelet op hun persoonlijke conservatieve voorkeuren, verwacht dat ze meer traditionele namen zullen kiezen. De moeder van Kate verklaarde vandaag overigens in dat opzicht geen eigen suggesties te hebben gedaan.

Tijdspad

Van een geboorte dient men in Groot-Brittannië binnen 42 dagen aangifte te doen; daarna volgt een boete. Bij de doop van prins Charles kwam een ambtenaar van de Burgerlijke Stand van Westminster 's ochtends met het register naar het paleis.
In het geval van prins William duurde de naamgeving uiteindelijk een week en dat is ook nu de verwachting. De koningin verklaarde eind vorige week al ongeduldig te worden bij het uitlopen van de zwangerschap van Kate vanwege haar geplande zomervakantie te Balmoral, die eind deze week ingaat. Voor haar vertrek zal de knoop dan ook definitief moeten worden doorgehakt.

James

De naam James zou om historische en politieke redenen een goede keuze zijn. Beide koningen James waren in de 17e eeuw zowel koning van Engeland als van Schotland. De landen waren van 1603 tot 1707 in een personele unie verenigd, om daarna samen verder te gaan als Groot-Brittannië.
In het afgelopen decennium heeft devolutie de samenhang van het koninkrijk doen afbrokkelen en volgend jaar zal op 18 september een referendum in Schotland worden gehouden over onafhankelijkheid.
Tevens is het een goede bijbelse naam en ook de broer van Kate heet zo.

George

De naam George zou vooral een (stille) wens van de huidige koningin zijn. Haar vader was George VI, wiens reputatie alsmaar groeiende is. Inmiddels geldt hij als de meest heilzame Britse monarch van de 20e eeuw, mede omdat hij de monarchie redde na het debacle met het aftreden van zijn broer Edward VIII in 1936.
Ook Charles zou zijn grootvader graag beter hebben willen leren kennen. George is daarmee vooral een hele veilige keuze.

Henry

De naam Henry is historisch evenzeer verantwoord, maar ligt politiek wat gevoeliger. Vanaf de middeleeuwen is er een hele reeks Henry's geweest, met de koningen Henry V, VII en VIII (1509-1547) als meest vooraanstaande.
Maar de laatste, hoewel als historisch figuur bij het publiek nog altijd erg populair, is tevens vrij controversieel: de door hem doorgevoerde scheiding tussen kerk en staat veroorzaakte een godsdienstoorlog in Engeland tussen katholieken en protestanten die bijna anderhalve eeuw lang aanhield.
De tweede zoon van kroonprins Charles heet daarentegen reeds Henry, ook al wordt hij door iedereen Harry genoemd.

Doopnamen

En dan zijn er nog de doopnamen. De traditie van een hele reeks voornamen (4 à 5) dateert van de Hanoveriaanse tijd.
De doopnamen zijn in zoverre belangrijk omdat de prins bij een eventuele troonsbestijging een van deze vier namen mag kiezen. Sinds koningin Victoria heeft geen koning (m.u.v. George VI) de naam gevoerd waarbij hij daarvoor genoemd werd.
De tweede en derde naam liggen dan ook vrijwel vast: Charles Philip, respectievelijk naar de vader en grootvader. Ook de vierde en eventuele vijfde naam zullen volgens traditie worden ingevuld door middel van verwijzingen naar personen uit het koninklijke verleden als persoonlijke rolmodellen.

Richard of Albert?

De vrije naamkeuze van de ouders geldt dus in wezen slechts één doopnaam, zij het wel de belangrijkste. Zelf denk ik dat Richard of Albert de beste kans maken.
De figuur van Richard II leeft nog altijd voort dankzij Shakespeare en Richard III heeft recent aan glans gewonnen door het vinden van zijn lijk (weliswaar onder een parkeerplaats). Prins Albert was in de 19e eeuw als echtgenoot van koningin Victoria een modelvader en George VI heette voor zijn koningschap Albert.

Nawoord d.d. 24-07-2013

Vanavond om kwart over zeven zijn de drie doopnamen bekend gemaakt: George Alexander Louis.


Gerelateerde blogs:
Koninklijke geboorte-tradities
Modieuze modes bij een koninklijk huwelijk
De politieke neutraliteit van prins Charles


Bronnen:
Het vrije volk; Nieuwsblad van het Noorden d.d. 28-06-1982
De Telegraaf 29-06-1982.
Limburgsch Dagblad 15-12-1948
Leeuwarder courant 15-12-1948

Koninklijke geboorte-tradities

Vanmiddag om om 04.24 (17.24) is de nieuwe Britse troonopvolger geboren. Het nieuws werd pas iets na half tien in de avond vrijgegeven. Sinds 1894 zijn er niet meer drie troonopvolgers in lijn tegelijk in leven geweest, ter onderstreping van de populariteit van de erfelijke monarchie in Groot-Brittannië. De jongen zal titulair als prins van Cambridge door het leven gaan.

Traditioneel

William en Kate wilden niet dat het nieuws op enigerlei wijze via de social media zou uitlekken maar eerst op een meer formele en  traditionele manier zou geschieden. Als eerste wordt in dit geval de monarch telefonisch ingelicht, gevolgd door de premier en andere familieleden.

Ministeriële aanwezigheid

De aanstaande ouders werden in dezelfde ruimte ingeboekt (de privé Lindo vleugel) van het St Mary's Hospital te Paddington als waar William is geboren.
Met een andere traditie is daarentegen gebroken. Tot vrij recent was het eeuwenlang gebruikelijk dat de Britse minister van Binnenlandse Zaken (of eventueel een andere minister) bij de geboorte aanwezig was. Dit om de koninklijke legitimiteit ervan te verzekeren. Behalve regeringsleden, waren er ook vaak andere getuigen aanwezig.
Deze traditie gaat terug tot de geboorte van een zoon van Jacobus II in 1688. Vanwege diens katholieke gezindheid, werd de bevalling door politici en publiek met argusogen bekeken. Het gerucht ging zelfs dat de baby via een beddepan de kamer in zou zijn gesmokkeld.
De huidige koningin is de laatste bij wie kabinetsaanwezigheid in 1926 nog daadwerkelijk gebeurd is. Tot in de 19e eeuw stonden ministers zelfs tot in de kraamkamer, later in een aanpalende wachtruimte. Koning George VI vond dit echter maar niets en bovendien zonder wettige basis. Bij de geboorte van prinses Margaret in 1930 ging het ook min of meer mis. Enkele weken voor de geboorte van prins Charles in 1948 schrapte hij daarom de maatregel.

Document

Een andere traditie is de officiële aankondiging. Een auto met het officiële document rijdt onder politie-escorte van het ziekenhuis naar Buckingham Palace. Het document, getekend door aanwezige artsen waaronder de beide koninklijke gynaecologen Marcus Setchell en Alan Farthing, wordt bij de ingang van de Privy Purse (de secretarie) naar binnengebracht om ingelijst te worden.

De aankondiging van de geboorte van prins William in 1982.

Binnen enkele minuten staan Elsa Anderson, perssecretaresse van de koningin, en een lakei op het voorplein bij het hek. Op een gereedstaande ezel (die ook voor de geboorte van William is gebruikt) wordt het document bevestigd.

Vorm en inhoud

Het document bevat weinig nieuws behalve het tijdstip en de sexe; veel meer staat er niet op, dit in tegenstelling tot wat de Volkskrant beweert. Tevens is het ondertekend door vier koninklijke artsen en staat het op officieel briefpapier van het koninklijk paleis en is het dus niet zomaar 'een stuk papier'.
Eerder in de 20e eeuw werden koninklijke aankondigingen van dood of geboorte nog fysiek (met inlijsting) aan de paleishekken bevestigd. Bovendien waren ze toen ook handgeschreven. Tegenwoordig geldt dit alleen nog het tijdstip, de handtekeningen en de datum: voor het overige is de akte vantevoren opgesteld.

De handgeschreven geboortenotitie van prins Andrew in 1962.

Gerelateerde blogs:
Amerika kiest: 2012

Bloemenpracht aan de Nijl: lelies voor Fawzia

Gisteren overleed de Egyptische prinses Fawzia Fuad. Haar sprookjesachtige huwelijk in 1939 met de Perzische kroonprins, de latere laatste sjah van Iran betekende in de eerste plaats een belangrijke politieke verbintenis tussen twee van de oudste beschavingen ter wereld. Het huwelijk was tevens een deels Nederlandse (c.q. Hollandse) aangelegenheid.

Summary
The wedding of the Egyptian Princess Fawzia Fuad in Cairo in 1939, also known as 'the Asian Venus' because of her renowned and classical beauty, was a splendid royal affair. The wedding bouquet and much else of the floral arrangements that day both in the royal palace and around the city was provided for by specialist Dutch bulb growers from the city of Aalsmeer.

Verloving

De verloving werd in mei 1938 aangekondigd toen de prinses pas zeventien jaar oud was. Fawzia was de oudste dochter van koning Fuad (1868-1938) en koningin Nazli en een zuster van de nog jonge koning Farouk van Egypte.
De prinses werd omschreven als 'een knappe verschijning en zeer sportief. Ze speelt tennis, zwemt, zeilt en loopt ski.' Buiten de deels Europese oriëntatie, mede vanwege haar moeder, was zij zeer beschermd opgevoed. De bekende societyfotograaf Cecil Beaton, een kenner van mooie vrouwen, omschreef haar eens als de Aziatische Venus.

De twee jaar oudere bruidegom Sjapur Mohammed Reza Pahlavi (1919-1980) op zijn beurt was 'groot en slank'. Hij had zijn opvoeding, samen met enkele broers, in Zwitserland genoten. Vantevoren vreesde de kroonprins voor haar eenzaamheid in Teheran; hij hoopte daarom dat meer vooraanstaande Perzen zouden trouwen met dochters van goede Egyptische families voor aanspraak voor haar.

Officiële verlovingsfoto van prinses Fawzia.

Huwelijksschat

Drie auto's met 25 grote koffers begeleid door drie pantserauto's met militairen trokken enige tijd later gedurende enkele dagen door de woestijn van Bagdad naar Damascus. In de koffers zaten kostbare schatten: geschenken van de kroonprins aan zijn a.s. bruid. In een ervan zat 'de grootste en schoonste parel ter wereld' bij het huwelijk te dragen. Van haar schoonvader ontving zij niet minder dan drie colliers van de mooiste parels. Volgens traditie ontving zij tevens een kostbare uitgave van de Koran van de bruidegom.
Ook haar zusters kregen een deel van de geschenken: prachtig borduurwerk versierd met edelstenen; halssnoeren met beroemde parels uit de Perzische Golf; oude stoffen uit Mozul, Kasjmir en Lahore; zeldzame en fijne reukwerken, en kostbare edelstenen in massief gouden doosjes.
Voor koning Farouk was er nog een historisch zwaard versierd met saffieren en robijnen. Van de sjah kreeg hij tevens enkele vaatjes van de beroemde zwarte kaviaar, die de Kaspische Zee aan Rusland en Iran levert.

Uitzet

Naast de sprookjesachtige geschenken, werd de huwelijksuitzet van de prinses geleverd door Parijse modefirma's; de bruidsjapon was gegarneerd met oude kant. De gehele maand maart in Egypte zou in het teken staan van recepties en ceremoniën, banketten en gala-avonden. Later werd dit ingekort wegens ziekte van de bruidegom halverwege maart.
Ter gelegenheid van het huwelijk werd een opera uitgevoerd op een openlucht toneel gebouwd tussen de Sphinx en de Grote Piramide voor tal van hoge gasten.

Kennismaking en huwelijk

De kroonprins zette op 3 maart voet aan wal te Alexandrië, na eerder onder grote belangstelling vanuit Damascus te zijn vertrokken. Het huwelijk vond plaats te Kaïro op 9 maart 1939; later werd zij nog eens overgedaan in Teheran.
Volgens traditie hadden de twee elkaar niet gezien voor het huwelijk. De bruidegom werd na diens aankomst in Kaïro op vrijdag 5 maart en ontvangst door de koning voorgesteld aan zijn bruid. Dit gebeurde in het paleis in de Blauwe salon van het Haramlek (de exclusief vrouwelijke vertrekken).
De prinses was voor de gelegenheid gekleed in een roze kanten toilet en droeg een diamanten halsketting (een geschenk van haar moeder) en de Orde van Kemal in diamanten (een geschenk van haar broer een dag daarvoor), de hoogste onderscheiding voor vrouwen.
De huwelijksvoltrekking vond volgens islamitische traditie op eenvoudige wijze plaats in het paleis van Kaïro: 'Het bestaat uit niet meer dan het teekenen van een contract.' Het contract werd getekend in aanwezigheid van 100 prinsen en hoogwaardigheidsbekleders. De koning van Egypte trad op als getuige. Een intieme familielunch in het Abdin paleis sloot de ceremonie af.

Hollandse bloemen

Op haar huwelijksdag droeg de bruid een bruidsboeket dat bestond uit witte lelies en lelietjes van dalen. Het Noord-Hollandse kwekersdorp Aalsmeer was in dat opzicht hofleverancier.

V.l.n.r.: koningin Farida, koning Farouk, prinses Fawzia, kroonprins van Iran, Egyptische koningin-moeder Nazli.

Voorafgaand aan het huwelijk vond eerst nog een bloemencorso plaats door de straten van Kaïro 'om wat kleur en fleur' te brengen aan de festiviteiten.

Bloemenparade te Kaïro

Ook de bruidsmeisjes waren getooid met Aalsmeerse bloemen. Dit gold tevens voor verscheidene kado's van hoogwaardigheidsbekleders en de tafelversiering. Behalve de lelies, bestonden de bloemen voornamelijk uit witte orchideeën, witte seringen en witte tulpen.


Voorbereiding van het transport per K.L.M.-vlietuig.

                                      

Het was niet de eerste keer dat Nederlandse kwekers van siergewassen aan het Egyptische hof hadden geleverd. Sinds ongeveer vijf jaar bestonden er goede contacten over en weer, ondanks hoge vrachtkosten en vervoersproblemen. Dit was des te opmerkelijker vanwege de weelderige subtropische omgeving.

Huwelijksleven

Het echtpaar kreeg een dochter Shahnaz. De kroonprins werd in 1942 sjah van Perzië en zijn vrouw koningin. Hun huwelijk hield desondanks niet lang stand. De incomptabiliteit tussen de verschillende levensstijlen van de twee hoven droeg hier mede toe bij.

In 1948 werd een definitieve scheiding aangevraagd, nadat het echtpaar al sinds enkele jaren gescheiden van elkaar leefde. De sjah zou op zijn beurt nog tweemaal trouwen in de hoop op een mannelijke erfgenaam; zelf hertrouwde zij in 1949 met een Egyptische kolonel.


Gerelateerde blogs:
Tulpen voor Gagarin


Bronnen:
Limburger koerier 27-05-1938; 01-07-1938
De Indische courant 03-08-1938
Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië 09-02-1939
Algemeen Handelsblad 02-03-1939; 05-03-1939; 07-03-1939