Gelezen: Adam Sisman, Hugh Trevor-Roper. The Biography

Adam Sisman, An Honourable Englishman. The Life of Hugh Trevor-Roper [New York 2010]; 643 blz, isbn 978-1-4000-6976-7 (Amerikaanse versie van Hugh Trevor-Roper. The Biography)

Adam Sisman

Hugh Trevor-Roper geldt als een van de grootste historici uit de 20e eeuw. In 1983 werd die reputatie bijna alsnog teniet gedaan in wat ook wel de historische scoop van de eeuw is genoemd: de vondst van de dagboeken van Adolf Hitler.
Adam Sisman is biograaf van beroep. Van deze schrijver las ik eerder al diens uitstekende biografie van Alan Taylor, een andere belangrijke Britse historicus - en rivaal van Trevor-Roper. Sisman heeft zijn biografie met medewerking van Trevor-Roper (overleden in 2003) geschreven en put vooral uit diens papieren nalatenschap.

Jeugd

Trevor-Roper groeide op in een weinig liefdevol gezin; zijn vader was huisarts. De eenzame jongen werd al gauw een buitenstaander vanwege zijn grote intellectuele capaciteiten. Ook de studie verliep niet zonder hindernissen: hij was wellicht minder een academicus pur sang als wel een echte intellectueel. Ook het sociale leven ('Pleasure-Loper'), vooral drank, kon hem goed bekoren. Hoewel niet erg succesvol, reed hij graag paard mede in een poging tot toenadering met zijn mede-studenten van gegoede komaf.

Tweede Wereldoorlog

Gedurende de Tweede Wereldoorlog werkte hij voor de Britse inlichtingendiensten die, zo blijkt bij nader inzien, elkaar vooral tegenwerkten door geen informatie met elkaar te willen delen.
Aan het einde van de oorlog heerste er grote onzekerheid over het lot van Adolf Hitler. Om aan alle geruchten en speculaties een einde te maken kreeg hij van de regering de opdracht om een boek te schrijven over diens einde en ondergang. Hij besloot dit te doen vanuit het perspectief van een hofhouding, een sociologisch concept dus. Het nazisme was in zijn ogen minder een ideologie, als wel een kliek van vertrouwelingen rondom een leider. Behalve dat hij als een van weinigen toegang kreeg tot de bunker in Berlijn, reisde hij door Duitsland op zoek naar belangrijke getuigen. Het boek The Last Days of Hitler (1947) werd wereldwijd een groot succes en vestigde zijn naam voorgoed.

Professor

Sinds zijn aanstelling als Regius Professor of Modern History te Oxford (1957-1980) gold hij als een van de grote historici. Zelf was hij vooral een groot stilist: geschiedenis moest wel leesbaar blijven en niet te zeer op het detail ingaan. Ook sarcasme - en zelfspot - was een belangrijk wapen in zijn arsenaal. Het essay was zijn ideale forum.

Op kamers: Trevor-Roper als professor.

Hij genoot zichtbaar van het vernietigen van reputaties van zijn collega's als Stone, Toynbee en Tawney. In een reeks belangrijke essays viel hij vaak hun uitgangspunten en methodiek aan, en bracht zo belangrijke historische debatten op gang: onder meer over de aard van de Engelse gentry, maar bijvoorbeeld ook over de algemene crisis van de 17e eeuw. Gedegen bronnenonderzoek (en kritiek) gold voor hem als een belangrijk fundament onder het vak. Hugh was ook een vernieuwer van het vak, die bijvoorbeeld als een van de eersten de Annales of Franse school onderwees.

Hoofdwerk

Hoewel door vriend (en vijand) erkend als een groot historicus, mist hij toch één belangrijke kwalificatie daarvoor: het alomvattende, wetenschappelijke hoofdwerk. Dat kwam er maar niet van. Gedurende zijn loopbaan was hij met diverse grote studies bezig, onder meer over de Engelse burgeroorlog, maar geen daarvan zou uiteindelijk het daglicht zien in zijn leven.
Een van de redenen hiervoor was dat hij vaak werd 'gestoord' in zijn werk voor allerlei (betaalde) mediaklussen die hij graag op zich nam. Hitler en de nazi's bleven naoorlogs Europa en de wereld fascineren en T-R was daarom veelgevraagd als nazi-expert.

De internationale historicus, vaak op reis.

Een andere oorzaak was dat hij zich niet graag op één onderwerp liet vangen. Hij was dan ook geen al te groot voorstander van het in toenemende mate gespecialiseerde academische werk. Wellicht daarom ook ondersteunde hij actief enkele amateur-historici die buiten het academische circuit om jarenlang in stilte met een hoofdwerk bezig konden zijn. Dit leverde enkele opzienbarende resultaten op, juist op het vlak van de intellectuele geschiedenis.

Reputaties

Trevor-Roper had iets met reputaties: naast die van anderen zeker ook zijn eigen. Hij was zogezegd een beetje een snob: de Ropers konden bogen op een gentry verleden. Zijn late huwelijk in 1953 met de dochter van Earl Haig, veldmaarschalk in de Eerste Wereldoorlog, bezorgde hem entree tot de hoogste sociale kringen. Het huwelijk werd niet al te gelukkig; zij was een veeleisende en nogal ziekelijke vrouw.
Zoals eerder opgemerkt schuwde T-R de controverse niet. Als publieke figuur mengde hij zich onder meer in zaken als de moord op president Kennedy, Schots nationalisme en in een befaamde uitspraak ('There is no African history') werd een heel continent afgeschreven.
Dit begon al met zijn proefschrift uit 1940 over aartsbisschop Laud, waar hij een levenslange aversie tegen religie aan overhield. Over reputatie als sociale constructie schreef hij tevens een bijzonder boek: The Hermit of Peking (wederom een bestseller), het enige van zijn boeken dat ik ook gelezen heb. Het is een bijzondere biografie van de sinoloog Sir Edmund Backhouse, wiens hele leven als een grote leugen kan worden bestempeld.

Dagboeken Hitler

Als een van zijn bijbanen was T-R onder meer lid van de directie van het dagblad The Times, sinds 1981 in handen van mediamagnaat Rupert Murdoch. In de loop van 1983 werd hen de historische scoop van de 20e eeuw aangeboden: de dagboeken van Adolf Hitler. En toevallig had men een Hitler-expert in huis; wat kon er nog misgaan?
In het geheim werd door hem een bezoek gebracht aan Zwitserland om gedurende enkele uren - delen van - de dagboeken te bekijken. Voor zijn mening als expert liet hij zich overigens flink betalen (het geld werd op eigen verzoek later niet uitgekeerd). Namens de directie moest hij vervolgens met een oordeel komen waarna men zou kunnen gaan bieden voor de publicatierechten.
Hoewel T-R enige reserves had, gaf hij zijn fiat. Namens de eigenaren van Der Stern (wiens journalist de dagboeken gevonden had) werd bovendien geschermd met een echtheidsverklaring omtrent zowel het papier als het handschrift. Men kreeg die echter niet te zien alvorens het contract was getekend. Ondertussen kreeg T-R steeds meer twijfels, met name omtrent de provenance. Op de vooravond van publicatie, uitte hij die ook. In een vermaarde persconferentie te Hamburg de volgende dag werd de Britse professor vervolgens gebruikt (of misbruikt) als autoriteit of garantie voor de echtheid. Maar zelf uitte deze nu openlijk zijn twijfels omtrent de authenticiteit.

Ondergang

Wat zijn 'finest hour' had moeten worden, werd aldus en tragedie. Binnen twee weken werden de dagboeken als vervalsingen ontmaskerd. Trevor-Roper (inmiddels Lord Dacre sinds 1979, de eerste life peer benoemd door Margaret Thatcher) werd in binnen-en buitenland beridiculiseerd en gedurende de rest van zijn leven vereenzelvigd met deze affaire. Dit terwijl iedereen, met name aan Duitse zijde, voor de gek was gehouden en de hoofdschuldigen daar lagen (lees hier een goede reconstructie van de hele affaire).
Trevor-Roper was, is en blijft een groot historicus zo onderstreept Sisman dan ook - ondanks deze misstap.
Wie het boek leest, kan eigenlijk niets anders dan sympathie voor hem koesteren. Het boek behandelt exemplarisch de historicus, de publieke figuur maar vooral ook de private man. Wellicht was hij eerder een briljant journalist dan een groot historicus volgens een Britse recensent, maar bovenal is hij een groot stilist. Sinds zijn dood in 2003 is zelfs een kleine Trevor-Roper revival begonnen, met onder meer publicatie van diverse van zijn onvoltooide werken plus brieven.


Eerder verschenen / If you enjoyed this you might also like to read
Caroline Elkins, Imperial Reckoning
Samuel D. Kassow, Wie schrijft onze geschiedenis
David Priestland, De rode vlag
Adam Zamoyski, Rites of Peace