De racehelm in de 21e eeuw (2): glitterhelmen

Het raceseizoen 2012 zag binnen de Formule 1 de definitieve doorbraak van twee nieuwe typen thema-racehelmen: enerzijds de glitterhelm en anderzijds de gelegenheidshelm.

Summary
Designs for racing drivers' safety helmets are rapidly changing in the 21st century. Safety remains a priority but drivers seem more and more preoccupied with using the helmet for conveying a particular message or simply as a fashion statement.

Helm als medium

De veiligheidshelm (of valhelm) is oorspronkelijk uitgevonden ter bescherming van de coureur of piloot. Na een langzame evolutie gedurende vele decennia, is het in de afgelopen jaren hard gegaan. Ook al staat veiligheid nog altijd voorop, tegenwoordig is de helm vooral een medium of uithangbord voor verschillende boodschappen.

Teksten

Gedurende de GP van Amerika hadden zowel Sebastiaan Vettel als Lewis Hamilton tijdens de eerste trainingen teksten op de helm staan die vervolgens moesten worden verwijderd van de internationale autosportbond FIA. Nu zijn de helmen van de Red Bull coureurs eigenlijk toch al één groot sponsorlogo, maar Vettel had tevens nog de spreuk 'gives you wings' bovenop de helm gezet.

Wegens een verbod op adverteren aan de bovenkant van helmen (mede vanwege een ongestoord gezicht via de onboard camera), mogen er geen teksten bovenop een racehelm staan.
De tekst 'H.A.M.' bij Hamilton bleek geen naamsvariant te zijn maar een soort vloek of verwensing uit de rapscene. Het was zijn zoveelste blunder dat jaar: met diens racecarrière gaat het dan ook al enige tijd bergafwaarts.

Monaco

De glitterhelm of glanshelm dankt zijn oorsprong aan de speciale racehelmen die sommige coureurs sinds een aantal jaren ter gelegenheid van de GP van Monaco dragen. Monaco is tenslotte synoniem voor glitter en glamour, tegenwoordig ook wel bling genoemd. De helmen bezet met echte diamanten van sponsor Steinmetz bij McLaren kunnen in dat opzicht als de oervorm van de glitterhelm gelden.

De verchroomde helm van Juan Pablo Montoya (2003).

Ook de verchroomde helm, die rond de eeuwwisseling in de Formule 1 werd geïntroduceerd vanuit de Amerikaanse autosport, ligt mede aan de basis van de glitterhelm. Deze helm heeft een speciale, gepolijste of metallic basis. De meeste (Europese) F1-coureurs houden vooralsnog vast aan hun op felle neon-kleuren gebaseerde designs waarbij de kleuren zelf lichtgevend zijn, en niet zozeer de helm.

Singapore

De doorbraak van de glitterhelm is vooral te danken aan één race in het bijzonder. Sinds 2008 rijdt het Formule 1-circus zijn rondjes in Singapore, niet toevallig ook wel het Monaco van Azië genoemd. Het unieke van deze race is dat het een avondrace is, dit ter tegemoetkoming van de Europese televisiezenders (voor wie de race daarom op het gebruikelijke middagtijdstip plaatsvindt).

Het stratencircuit wordt hiervoor speciaal belicht met behulp van 1.600 projectoren en verlichting die, met ca. 3000 lux, tot vier maal sterker is dan het licht van een stadion. Dit gloedvolle effect heeft steeds meer coureurs ertoe gebracht hun helm van lichtgevende aspecten te voorzien.

Vettel

De huidige trendsetter qua design van racehelmen in de Formule 1 is zonder twijfel Sebastiaan Vettel. Zijn helmen dragen bijna elke wedstrijd een ander design, en dat heeft ook een hele speciale reden: als Vettel een race wint, wil hij in elk geval de volgende race niet meer met hetzelfde design racen. Met 26 overwinningen op 101 starts, begint dat aantal inmiddels aardig op te lopen. Maar ook tussendoor verandert hij graag van design, waardoor hij eerder 1 op 2 zit: om de race een andere helm dus.
Dit is bij hem een omgekeerde vorm van bijgeloof geworden. Er zijn bijvoorbeeld coureurs die altijd eerst met de rechtervoet instappen of de linkerhandschoen aantrekken etc. Het onderscheidend vermogen of unieke karakter van de racehelm wordt daarmee door Vettel tot bijna het uiterste doorgedreven: zijn helmen zijn als het ware trofeëen geworden.

Typische Vettel-helm zoals gebruikt te Monaco in 2012.

Vettels helmen hebben vaak glanzende elementen toegevoegd waarbij in toenemende mate ook glittertjes (of glimmertjes) worden gebruikt die reageren op licht. De helmen worden aangeleverd door JMD studios en ontwerper Jens Munser. Het beschilderen van een Vettel-helm kost hem al gauw zo'n 16 uur.

Singapore 2012

Vele rijders hadden voor 2012 speciale helmen meegebracht naar Singapore. De helm van Vettel vertoonde bovenop zelfs brandende ledlichtjes, waarvan het basispatroon gebaseerd was op het sterrenkundige teken van de familie. Genealogie of astrologie uitgebeeld in de F1: ook dat is dus mogelijk.

Vettel kwam ook in 2010 (inzet) en 2011 (onderstaand) al met een glitterhelm aanzetten.

Webber

Hierbij viel de speciale helm van zijn teamgenoot Mark Webber voor Singapore vrijwel in het niet, zoals hij wel vaker het onderspit moet delven van zijn teamgenoot. Diens helm was het resultaat van een competitie voor een eenmalig ontwerp met diverse voorwaarden (o.a. een Australisch thema en de baanverlichting), maar miste in ieder geval de glittertrend volkomen.

Alonso

Het meest extreem in de toepassing van glitter was ongetwijfeld Fernando Alonso, die knap genoeg daarbij het basisdesign van zijn helm intact hield.

Een jaar eerder in 2011 was dat nog anders toen zijn helm in Singapore vooral goud oplichtte. Deze kleur lijkt overigens Alonso's voorkeur te hebben voor zijn gelegenheidshelmen.

Hamilton

Lewis Hamilton daarentegen koos vooral voor veel glitter op de achterkant. Na Vettel, is Hamilton inmiddels de coureur die het meest met het design van zijn racehelm bezig is.

Gerelateerde blogs:
De racehelm in de 21e eeuw

Binnenkort: De racehelm in de 21e eeuw (3): de gelegenheidshelm

De geschiedenis van de racehelm (1)

Volgens de BBC-analisten Martin Brundle en David Coulthard was het zo ongeveer de opvallendste ontwikkeling van het F1-seizoen in 2011: de sterk toenemende personalisering van de racehelm. Toevallig of niet, is de huidig kampioen Sebastiaan Vettel hier het meest extreme voorbeeld van. Sinds zijn reguliere entree in de F1 in 2008, draagt hij bijna elke Grand Prix wel een andere helm.

Stofbril

In de begindagen van de racerij ruim een eeuw geleden droegen de rijders niet veel meer dan een eenvoudige stofbril ter bescherming van de ogen, vooral wegens opspringende stenen. Men reed vaak nog op onverharde wegen in het open landschap i.p.v. op gesloten circuits met verhard asfalt.

Er waren desondanks ook coureurs die helemaal niets op het hoofd droegen. Hoe dan ook, finishte men vaak met een zwartgeblakerd gelaat wegens alle stof en vuiligheid (bv. olie van de motor) die ze onderweg tegenkwamen in hun open racewagens.

Ratti

Hoe eenvoudig wellicht ook naar moderne maatstaven, deze stofbrillen waren niet zonder technische innovatie. Vooral bekend was de zogeheten "Protector" van Ratti. Die was in 1917 speciaal ontwikkeld voor Italiaanse luchtmachtpiloten, maar zou eveneens door talloze coureurs worden gebruikt.
Ratti was van oorsprong een fotograaf in Turijn, een stad overigens met een duidelijke band met de automobielindustrie. In deze Noorditaliaanse stad begon hij vervolgens een opticien. De lenzen van de Protector waren van getint glas, omsloten met een stevige rubberen strip en het geheel voorzien van een comfortabele elastische band om het hoofd.
Felice Nazarro was begin jaren twintig een van de eerste bekende coureurs die dit model gebruikte, maar bijvoorbeeld eveneens de hieronder afgebeelde Enzo Ferrari (zittend in de auto).

Hoofddeksel: pet of kap

Oorspronkelijk werd vaak nog een pet gedragen als hoofddeksel, al dan niet achterstevoren geplaatst voor het benodigde aerodynamische effect. In toenemende hoorde bij de bril ook een stoffen of lederen kapje. Deze werd met een riempje onder de kin vastgebonden. Deze gewoonte werd eveneens overgenomen van de vliegeniers. Een combinatie van de twee werd steeds gebruikelijker, ook al bleven andere combinaties met pet mogelijk: er bestond nog geen enkele regelgeving op dit gebied.
Als voorbeeld laat ik hieronder, niet geheel toevallig, enkele foto's zien uit de jaren dertig van de geweldenaar uit Mantua, Tazio Nuvolari, waarschijnlijk de grootste coureur aller tijden (naar de bescheiden mening van Enzo Ferrari). Nuvolari had tevens een verleden als motorrijder.
Over hem doen eigenlijk alleen maar legendarische verhalen de ronde; zo remde hij standaard niet voor bochten, maar gooide de wagen gewoon dwars. Hoewel een klein tenger mannetje, had hij de meest ongelooflijke wagencontrole.

Regenvizier

Er werd soms tevens met aparte regenvizieren gereden zoals onderstaande foto duidelijk aantoond. Het vizier werd op ingenieuze wijze, met drukknoppen, aan de kapjes bevestigd. De foto is uit 1936 tijdens de start van de Mille Miglia (met links Giuseppe Farina), een race van 1.000 km dwars door Noord-Italië.

De jaren veertig

Vele autocoureurs bleven nog tot begin jaren vijftig hun stoffen of lederen kap trouw, zoals deze fraaie lichtblauwe van het merk Borsello Torino gedragen door Louis Chiron.

[bron: www.thememorabiliaexperience.com]

De dood van Achille Varzi in 1948 verandert dit echter. Tijdens natte trainingen voor de GP van Zwitserland slaat zijn wagen over de kop na een slip en Varzi wordt eronder verpletterd. De voorloper van de internationale autosportorganisatie FIA, de CSI, verplicht voortaan het dragen van (val)helmen. Die verplichting lijkt overigens pas na enkele jaren vol effect te krijgen. Zo droeg Fangio op Spa in 1950 nog onderstaand exemplaar.

[bron: www.collectors.com]

Nationale kleuren

De coureurs hadden zodoende gedurende een halve eeuw maar weinig mogelijkheden tot persoonlijke expressie, behalve in hun rijstijl. De wagens waren vaak gespoten in de nationale teamkleuren zonder sponsorlogo's e.d. Nationalisme en motorsport gingen in de eerste helft van de 20e eeuw sterk samen. De kleurcoördinatie, zoals in het geval van de Fransman Chiron (lichtblauw was de Franse racekleur) in 1948 bij de GP van Groot-Brittannië in de Talbot-Lago, zal wel geen toeval zijn geweest.

Tazio Nuvolari

Eén man deed ondertussen wel aan 'personal branding': Nuvolari. Zijn uniform bestond standaard uit een blauwe broek met geel shirt. Aan de ene kant waren op zijn borst diens initialen "TN" geborduurd en aan de andere kant als embleem een schildpad, bij wijze van grap ('de snelste mens, het langzaamste dier') aan hem in 1932 gegeven door de bekende Italiaanse dichter (en alleskunner) Gabriele D'Annunzio.