De snor in de geschiedenis

Voor wie het nog niet wist: de maand november is uitgeroepen tot Movember, dit in het kader van een internationale actie tegen prostaatkanker.

Movember

Bedoeling is om vanaf 1 november met een gladgeschoren gezicht een (knappe) snor te laten groeien en op deze wijze geld in te zamelen voor onderzoek uitgevoerd door het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Bekende Nederlanders, zoals Marc-Marie Huijbregts en Ruud Gullit, doen ook mee. Registreer hier.

Afgelopen weekend zag ik tevens de bekende Britse autocoureur Jenson Button met iets wat op een snor lijkt. Ruim voordat de maand was begonnen had tenminste één, niet geheel onbekende archivaris in Nederland eveneens een snor laten staan - zij het overigens uit pure luiheid ('geen zin om te scheren tijdens verre vakantie').

Term

Hoewel de term Movember op de Nederlandse sites nergens met zoveel woorden wordt uitgelegd, is het een samentrekking van 'moustache' (of snor) en november. De actie is oorspronkelijk van Australische origine.
In Engeland worden snorren soms ook wel 'flavour savours' genoemd, wat enigszins correspondeert met onze melksnor. Al in 1624 gaf het Weense hof op dat punt een order uit dat jonge officieren, die aan tafel bij de keizer waren genodigd, nadat zij gedronken hebben 'zich den mond en de snor zorgvuldig afvegen.'

Napoleon III

De popularisering van de snor in Europa in de loop van de 19e eeuw is waarschijnlijk mede te danken geweest aan de Franse keizer - sinds 1851 - Napoleon III (1808-1873), zoon van de voormalige Hollandse koning Lodewijk Napoleon.
In zijn geval is sprake van de 'snor en impériale' of kortweg 'impériale'. Hoewel dit er naar ons idee eerder uitziet als een snor met sik, werd dit naar de maatstaven van de tijd toch in de eerste plaats als een snor beschouwd.

[Jean-Baptiste Carpeaux, bustebeeld van Napoleon III

'Empereur mineur'

In Frankrijk werd de enig zoon van Napoleon III, prins Eugene Louis Jean Joseph Napoleon (geb. 1856), in 1875 verplicht een snor aangemeten vanwege de verkiesbaarheid van de partij der Bonapartisten bij de Senaatsverkiezingen.
In een departement in het westen van het land hadden Bonapartistische agenten zijn portret laten zien, maar boeren meenden 'dat de prins er nog teveel als baardeloze knaap' uitzag. Drie dagen later werden daarom portretten van de prins verspreid met goed ontwikkelde snor. Was dit alleen een kwestie van haargroei of is er sprake geweest van enige retouchering? Vanaf dat moment lijkt hij in elk geval zijn snor te hebben laten staan.

[De prins, zonder snor, in 1874]

[De prins met snor in 1878]

Na de verloren Frans-Pruissische oorlog vluchtte het hele gezin naar Groot-Brittannië. De 'Empereur mineur' werd te Woolwich verder geschoold als militair. De weinig fortuinlijke prins werd op koloniaal avontuur in Britse legerdienst in 1879 door Zulu's om het leven gebracht met zeventien speersteken, daarmee tevens het Bonapartisme de doodssteek toebrengend.

Militarisme

Met name de opgekrulde snor werd kenmerkend voor de oud-soldaat. In het Engelse leger waren snorren verplicht tot 1916. De snor was, kortom, in eerste instantie niet iets vrijblijvends maar grotendeels beroepsafhankelijk.
In 1875 werd een Duitse hulppredikant Kalthoff voor drie maanden geschorst omdat hij weigerde zijn snor af te scheren. Hoewel niet wettelijk verboden, werd de snor door sommigen toch nog gezien als iets zijnde tegen de goede zeden.

Knevel

In de Nederlandse taal was aanvankelijk vooral sprake van het woord knevel (of stokje) i.p.v. snor. 'Dat een groote knevel een dapper soldaat maakt en 'de groote snor de man', zo heette het dan ook.
In 1882 verboden Berlijnse hotelhouders hun personeel de knevel. Dit gold allereerst voor de kelners, en daarna de overige bedienden. Die weigerden echter als niet ook de koks onder de maatregel vielen. Ook Franse rechters mochten na 1890 geen snor meer dragen, zij het nog wel een baard.
In 1892 bood een koopman in een herberg in Essen dertig gulden voor de snor van een andere koopman. Nadat deze hem bij de plaatselijke barbier had laten afscheren, zei hij dat het maar een grapje was geweest. De voormalige snor-eigenaar of 'bedroogen baard-man' diende daarop een aanklacht in; hij won de rechtszaak.

'Waarom men een snor draagt'

Snorren werden eind 19e eeuw in de samenleving steeds talrijker. In de beeldspraak werd daarom in toenemende mate gesproken van het 'mannelijk sieraad'. Hieronder tot slot een verhelderend krantenbericht uit 1904 over het maatschappelijk nut van het dragen van snorren.

Naar aanleiding van de vreugde onder de ambtenaren aan het Fransche ministerie van openbare werken over het besluit waarbij hun werd toegestaan een snor te dragen, heeft het Parijsche blad ,,Gaulois'' een geheime enquête ingesteld. Honderd personen is gevraagd waarom ze hun snorren dragen.

Van 6 dezer kreeg het blad ten antwoord dat ze niet de moeite wilden hebben zich steeds te scheren;
8, zeer voorzichtig, verklaarden, dat ze zonder snor licht verkouden werden;
1 verborg er zijn tanden onder;
1, eveneens om de proporties van zijn gelaat meer evenredig te maken en het verre vooruitstaan van zijn neus wat te temperen;
3 verklaarden wetenschappelijk, dat de snor in dienst staat der ademhaling;
3 anderen droegen snorren, omdat een bekende groote persoonlijkheid er ook een had gehad;
7 achtten de snor noodig voor de gezondheid;
17 vonden, dat dit geen mensch aangaat,
terwijl ten slotte er slechts 2 waren, die mededeelden, dat zij alleen hun snor droegen om hun vrouw te behagen.

De anderen [52] aarzelden niet om als reden voor het dragen van een snor op te geven, dat zulks hun grooter succes bij het schoone geslacht bezorgt!'

Snorren waren kortom begin 20e eeuw gewoon sexy geworden!

Bronnen
Leidsch Dagblad d.d. 17-05-1870; 30-01-1875; 08-09-1881; 20-09-1890; 13-06-1892; 19-04-1902; 23-09-1905.
New York Times 20-06-1879.