Red de Walcheren!? Of liever de Lynx?

Vorige week werd bekend dat men in dit land op het spoor is van een oorlogsschip uit de 17e eeuw: de 'Walcheren'. Ondanks mijn eigen verleden als maritiem historicus, ging er nou niet direct een lichtje branden.

'Walcheren'

De 'Walcheren' verging in 1689 in de haven van Vlissingen op de terugreis uit Engeland, waar zij deel had genomen aan de expeditie (of invasie) van Groot-Brittannië: de Glorious Revolution. Bij het incident kwamen 24 opvarenden om het leven. Aan de wal waren duizenden mensen getuige van dit drama.
Het schip was vele jaren het vlaggenschip geweest van Cornelis Evertsen, een telg uit het belangrijkste (Zeeuwse) zeeofficierengeslacht ten tijde van de Republiek.

Onderzoek leidde tot de aanname dat de Walcheren na de botsing met het Westerhoofd van de Koopmanshaven van Vlissingen na een vreemde zwenking tot zinken kwam ter hoogte van de voormalige ingang van de Nieuwe Haven. Zowel sonar- als magnetisch onderzoek toonde hier veel verstoringen in de bodem.

Menselijke fout

Wie niet beter zou weten denkt hierbij al gauw aan de ongeoorloofde manoeuvres te dicht onder de wal, zoals eerder dit jaar uitgevoerd door de kapitein van de 'Costa Concordia' in de Middellandse Zee. De berging van dat schip is recent begonnen: die zal bijna een jaar duren en 235 miljoen euro kosten. Diverse rederijen hebben interesse getoond in het wrak.

Veel beroemde scheepswrakken, waaronder dat van de 'Mary Rose' uit 1545 en de 'Vasa' uit 1628, vergingen tijdens soortgelijke manoeuvres: niet door een storm op open zee maar in het zicht van de haven of land. In beide gevallen vergingen de schepen vrijwel met man en muis: tevens leverde dit vrijwel intacte scheepswrakken op. De berging van de 'Mary Rose' werd destijds in 1982 live op televisie uitgezonden. Het schip (en de inhoud ervan, ca. 19.000 voorwerpen) is na jaren van conservatie nu vrijwel gereed. Eind 2012 volgt de opening van een nieuw museum te Portsmouth.

Scheepswrakken zijn de tijdscapsules bij uitstek. Voor de 'Vasa' geldt iets soortgelijks; jaren van uitgebreide conservering, gevolgd door definitieve huisvesting (vanaf 1981 te Stockholm). Sinds 1961 zijn er in totaal 29 miljoen bezoekers geweest. Staat Nederland kortom iets spectaculairs te wachten?

Scheepswrakken Lelystad

Ondanks de historische en toeristische waarde van diverse replica's in Nederland (de schepen Amsterdam, Batavia, Zeven Provinciën, Delft), gaat er niets boven het origineel: het vinden van een scheepswrak zorgt dan ook nog altijd voor sensatie.
Toevallig of niet werd vorige week tevens, na negen jaar onderzoek, de laatste delen van een scheepswrak uit 1553 geborgen. En een ander scheepswrak nabij Lelystad uit ca. 1460 wordt het eerste Rijksmonument van deze provincie, een bijzonder gegeven.

Zeelandpromotie?

In eerste instantie moest ik bij het bericht over de 'Walcheren' (een onbekend scheepswrak) dan ook denken aan een stukje onvervalste Zeeland-promotie. Of anders wellicht iets uit de rubriek komkommernieuws; het is tenslotte ook zomer.

Op de aangemerkte locatie deed de marine gisteren en vandaag onderzoek met een onderwaterrobot, sonar en duikers. Zowel de sterke stroming als het zeer slechte zicht onder water maakten de zoektocht complex. Bij het onderzoek zijn tot nu toe 2 scheepsbalken van 2 en 8 meter, voorzien van metalen pennen, en een eeuwenoud bakstenen muurtje aangetroffen. Dit laatste kan volgens een Zeeuwse archeoloog onderdeel uitgemaakt hebben van de broodbakoven van de Walcheren.

Foto: Ministerie van Defensie

Geen mooi, intact scheepswrak maar twee scheepsbalken van slechts enkele meters lang.

Vanuit marinehistorisch oogpunt wordt grote waarde gehecht aan de zoektocht. Daarnaast bood de duikopdracht voor de marine een ideale gelegenheid voor opleiding en training van duikers en ander personeel. De gevonden voorwerpen worden in overleg met de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en culturele instellingen aan nader onderzoek onderworpen.

Was dit nieuws, kortom, wel nieuwswaardig?

Nieuwswaarde?

De grote 'marinehistorische' waarde bestond vooral uit het genereren van gratis publiciteit, zo lijkt het, onder het mom van een duikoefening van de Defensie Duikgroep. Of aan de hand van deze twee scheepsbalken nu veel zal worden geleerd over de 17e-eeuwse houten scheepsbouw valt te betwijfelen. En een grote, toekomstige museale attractie zie ik er eigenlijk ook niet in.

De zoektocht gebeurde overigens op verzoek van de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en enkele culturele instellingen (met advies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, in het kader van het Maritiem Programma). Zoals wel vaker in dit soort gevallen, ligt er een particulier initiatief aan ten grondslag.

Lynx-helikopter

Terwijl Defensie er enerzijds veel aan doet om het maritiem erfgoed te bewaren, geldt dat anderzijds minder voor de recente geschiedenis. De Volkskrant toonde recent een fotoreportage van de compound van Dutchbat te Potocari, met graffiti ('tekeningen en notities') op de muren als stille getuigen van Srebrenica.

Begin juli arriveerde met stille trom de Lynx-helikopter terug in Nederland waarmee in februari 2011 een geheimzinnige en mislukte reddingsactie op touw werd gezet voor een Nederlandse evacué en een Zweedse vrouw (hun preciese identiteit, als medewerkers van Haskonig, zal ongetwijfeld nog eens worden onthuld).

Foto: Ministerie van Defensie

Het terughalen van de Westland SH-14D, boordhelikopter van Hr. Ms. Tromp (toestelnummer 277, C/N 194) en een toestel van de Marine Luchtvaartdienst, werd eerder dit jaar in gang gezet en kostte 21.000 euro. Aan het ontmantelen van dit wapensysteem zijn namelijk eisen gesteld die in Libië niet konden worden voldaan, volgens de minister in een kamerbrief. Overigens was de helikopter (voorzien van Speedy Gonzales stickers) al behoorlijk gestript van apparatuur en door de opstandelingen van eigen leuzen voorzien.

De helikopter werd eind oktober 2011 door verslaggevers van  RTL Nieuws gevonden te Sirte; ze viel eerder dat jaar via Google Earth ook al te zien op een satellietfoto.

De helikopter staat pal rechts op het terrein naast het hoefijzervormig compound.  Foto: Google Earth

Erfgoed?

Cultureel erfgoed dient ter versterking van onze nationale identiteit: het roemruchte verleden doet het daarin beslist beter dan het beschamende heden. Erfgoed levert zodoende op termijn een vertekend beeld op van de geschiedenis.
In plaats van eventuele tentoonstelling in het Rijksmuseum (gelijk het moordwapen op Pim Fortuyn of, eventueel elders, de auto van Karst T.) ter illustratie van de recente Nederlandse geschiedenis zal het wrak nu verder worden gesloopt en verschroot - althans volgens de berichtgeving. De auto van Karst T. moest in 2011 overigens alsnog worden vernietigd, maar het is onduidelijk of dit ook daadwerkelijk gebeurd is.

In Den Helder wil(de) men de helikopter graag tentoonstellen, zo blijkt tevens uit eerdere berichten begin dit jaar. Najaar 2011 toonde ook Aviodome - als nationale luchtvaartcollectie - nog grote belangstelling en zelfs het Museon te Den Haag was in de race. De CDA-fractie binnen de gemeenteraad aldaar had dit geopperd ter educatie van jongeren over de Arabische lente, maar het museum had geen ruimte plus Defensie wilde de onderdelen hergebruiken.
Dit laatste klinkt enigszins plausibel voor een helikopter daterend van eind jaren zeventig (onderdelen zullen dan vast moeilijker te krijgen zijn). Daarentegen: hoewel Defensie er weliswaar nog negentien stuks heeft, worden deze sinds 2010 uitgefaseerd. De Lynx-helikopter is dus al geschiedenis maar deze ene bijzondere vooralsnog geen erfgoed.

Gerelateerde blogs

Zin en onzin van het bewaren van protestborden
Museale identiteit of hoe de term 'Historisch' langzaam verdwijnt
Red de Nederlandse vis(-en eet)cultuur