Ook in het Nederlands vertaald als: De ondergang van Napoleon en het Congres van Wenen (Amsterdam 2008; Balans).
Zamoyski
Dit boek is het baanbrekende werk van de Pools-Britse historicus Adam Zamoyski en tegelijk een historische bestseller. Het boek gaat in essentie over het Congres van Wenen. Hoewel zo genoemd, was er in feite helemaal geen plenair congres; alleen een reeks van bilateraaltjes. Wel waren alle hoofdrolspelers of hun afgevaardigden vanaf het najaar van 1814 tot het voorjaar van 1815 gedurende een aantal maanden te Wenen aanwezig om een reeks van internationale afspraken te maken vanwege het verslaan van de Franse keizer Napoleon. Het boek begint daarom in de zomer van 1812 en diens tocht naar Moskou - waar Zamoyski ook een apart boek over heeft geschreven (1812. Napoleons fatale veldtocht naar Moskou) - en eindigt pas tien jaar later bij het Congres van Verona.Bronnen
Zamoyski's grote voordeel is zijn grote talenkennis waardoor hij deze politiek complexe zaak van vele kanten kan benaderen. Noodzaak voor enig archiefonderzoek was er nauwelijks. Van bijna elke deelnemer zijn bronnen uit de eerste hand beschikbaar (memoires e.d., maar eveneens politieke documenten als memoranda, notes verbales etc) veelal gepubliceerd in de loop van de 19e eeuw. Wel wijst hij op de onzorgvuldige uitgave van deze bronnen en het feit dat de deelnemers uitkomsten vaak verschillend opschreven.Interessant zijn daarnaast de geheime rapporten van de Weense politie o.l.v. Baron Hager die een heel ander soort verkeer in de hoofdstad waarnam, deels seksueel van aard. Infiltratie en observatie van de kanselarijen van alle belangrijke deelnemers werd als cruciaal middel gezien door Oostenrijk (p. 250-252) ter controle van de beschikbare informatie. Alleen de Engelsen bleken vrij immuun voor deze vorm van spionage. Ook de post werd gecontroleerd.
Protagonisten
De belangrijkste hoofdrolspelers van het boek zijn Metternich namens Oostenrijk (deels geobsedeerd door zijn maitresse Wilhelmina, prinses van Sagan), Lord Castlereagh namens G-B (een saaie en degelijke diplomaat), de sluwe vos Talleyrand namens het 'verslagen' Frankrijk en tsaar Alexander (ijdel maar tevens edelmoedig).Centraal punt van het congres was de opdeling (of verdeling) van Polen en Saksen. Saksen was vantevoren min of meer toebedeeld aan Pruisen - dit zeer tegen de zin van Engeland, Oostenrijk en Frankrijk -, terwijl Rusland kostte wat het kost Polen wilde. De ontwikkeling van een onafhankelijk Polen werd gedurende eeuwen hierdoor telkens in de kiem gesmoord.
Rondom deze kwesties wisselden de bondgenoten van allianties gedurende de onderhandelingen en werden letterlijk grenzen verlegd. Dit belemmerde onder meer vorming van een Duitse bond en de eenwording van Italië. En dan waren er nog de talloze delegaties van abdijen, afgezette vorsten en families met ieder zo hun eigen claims. Aangezien alles met alles samenhing door de gezamenlijke aanpak van de grootmachten, konden de kleinste kwesties al gauw roet in het eten gooien.Tussendoor werden in en rond Wenen talloze feesten en partijen gegeven, de een nog groter dan de andere. Wenen stond maandenlang op zijn kop. De aanwezigheid van vele vorsten groot en klein maakte hen vanwege hun nabijheid, maar soms tevens (wan)gedrag in toenemende mate tot object van spotternij door de burgerij. De adel viel zogezegd van zijn troon.
Nederland
Minder omstreden was wat er met Nederland moest gebeuren na de Franse bezetting en inlijving onder Napoleon: dat moest als versterkte buffer tegen Frankrijk gaan fungeren.De vorming van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden in het najaar van 1813 was volgens de Engelsen de sleutel tot een nieuw machtsevenwicht in Europa. Dit leidde op zijn beurt tot de inlijving van de Oostenrijkse Nederlanden (België) en de vestiging van een Oranje-monarchie op gezag van Groot-Brittannië.Ons land kreeg m.a.w. van buitenaf een monarchie opgelegd, terwijl het juist al meer dan twee eeuwen een sterke republikeinse traditie had gekend. De eenwording met België - op papier een goed idee - bleek op de grond al gauw een onhoudbare situatie; de katholieke 'Brabanters' waren bijvoorbeeld helemaal niet zo te spreken over deze inlijving. De (constitutionele) monarchie bleek daarentegen bestendiger en zou langzaam in populariteit groeien.
De erfprins van Oranje - de latere koning Willem II - kreeg een Engelse prinses toebedeeld, prinses Charlotte Augusta, dochter van de latere Engelse koning George IV. Ze kenden elkaar vanuit hun jeugd, maar de verloving met 'Silly Billy' verliep moeizaam. Mede door toedoen van de Russische grootvorstin Anna Paulowna, werd de verloving in juni 1814 verbroken. Vervolgens trouwde zij begin 1816 zelf met de Nederlandse prins. Het nietige Nederland was aldus een speelbal van de internationale grootmachten geworden en G-B ging er dan ook met een deel van de koloniale buit vandoor.
Oordeel
Dit boek is diplomatieke geschiedenis met een knipoog. Het Congres van Wenen lag ten grondslag aan het moderne Europa, ook al vond de staatsinrichting vooral naar conservatieve snit plaats: er speelden te veel belangen. Nationale initiatieven tot staatkundige vernieuwing, zoals onder meer in Duitsland, werden opgeofferd aan het machtsevenwicht tussen de grootmachten.Zo deelden de overwinnaars toch weer de buit ondanks hooggestemde verwachtingen vooraf over het herstel van vrijheid en recht. De details van de regelingen werden uitgewerkt in diverse comité's, o.a. de zogeheten Statistical Committee, wat in feite neerkwam op een 'trading in lands and people' (p. 397). Veel van Napoleons staatkundige veranderingen mochten dan door het Congres teniet zijn gedaan, diens institutionele en maatschappelijke omwentelingen bleken op termijn invloedrijker.
De sterke focus op de kwesties rond Polen en Saksen maakt het boek soms wat langdradig; ik had graag wat meer over de vele kleinere kwesties willen lezen. De auteur spaart de lezer gelukkig met korte hoofdstukjes, maar dat maakt het idee van herhaling (het zoveelste bal of feest) soms wel wat groot.
- Archief Wenen: Allgemeines Verwaltungsarchiv , Polizeihofstelle
Achtergrondinfo:
- Archief Wenen: Allgemeines Verwaltungsarchiv , Polizeihofstelle
- Positie Nederland
De afgelopen jaren zijn een aantal boeken verschenen over Nederland in de Franse of napoleontische tijd (1795-1813), maar de jaren 1813-1815 zijn tot nog toe vrij slecht onderzocht behalve in de verhouding met G-B (zie: Niek van Sas, Natuurlijkste bondgenoten).
De brieven en dagboeken van Gijsbert Karel van Hogendorp zijn een belangrijke bron en beginpunt ter bestudering van de politieke constellatie:
http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/DagboekG.k.VanHogendorp1806-1813
In geografisch opzicht waren er na 1814 vooral gevolgen voor de grenzen en het bestuur van Limburg.
Als gevolg van het Congres van Wenen werd o.a. ook de Centrale Commissie Rijnvaart opgericht met als taakstelling het internationaal toezicht van het scheepvaartverkeer op de Rijn. Zie voor het Nederlandse archief: Nationaal Archief, toegang 2.16.99.
- Herdenking 2013-2015
De komende jaren staat een herdenking te wachten van de periode 1813-1815 vanwege de vorming van het koninkrijk Nederland. Het kabinet heeft hiertoe het Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden opgericht: zie website.
Het comité stelt vijf verworvenheden of thema's centraal. Behalve aanverwante evenementen, komt er ook een Jubileumboek en biografieën van de Nederlandse koningen Willem I, II, en III.
De brieven en dagboeken van Gijsbert Karel van Hogendorp zijn een belangrijke bron en beginpunt ter bestudering van de politieke constellatie:
http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/DagboekG.k.VanHogendorp1806-1813
In geografisch opzicht waren er na 1814 vooral gevolgen voor de grenzen en het bestuur van Limburg.
Als gevolg van het Congres van Wenen werd o.a. ook de Centrale Commissie Rijnvaart opgericht met als taakstelling het internationaal toezicht van het scheepvaartverkeer op de Rijn. Zie voor het Nederlandse archief: Nationaal Archief, toegang 2.16.99.
- Herdenking 2013-2015
De komende jaren staat een herdenking te wachten van de periode 1813-1815 vanwege de vorming van het koninkrijk Nederland. Het kabinet heeft hiertoe het Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden opgericht: zie website.
Het comité stelt vijf verworvenheden of thema's centraal. Behalve aanverwante evenementen, komt er ook een Jubileumboek en biografieën van de Nederlandse koningen Willem I, II, en III.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten