Gifbrieven (of poederbrieven)

Gisteren werd bekend dat president Obama (en samen met hem twee andere personen) een zogeheten gifbrief heeft ontvangen met een korrelige substantie bevattende het gif ricine. Ricine is een dodelijk gif dat gebruikt wordt in chemische wapens waarvoor geen tegenstof bestaat. Dit volgt op de aanslag bij de marathon van Boston afgelopen weekeinde.

Summary
This week Washington was rocked by several terrorist attacks, including the scare around the three sent ricin poison letters. The origin of poison letters probably dates back much further but is as yet shrouded in mystery. After '9/11' the United States were in the grip of a series of anthrax attacks in 2001. Since then organizations worldwide have put procedures into place in dealing with possibly contaminated mail. 
In the Netherlands the term 'poison letter' was originally introduced as a figure of speech: the letters contained warnings against poison in the neighbourhood. More recently, the method of sending letters containing some kind of (innocent) powder as a general nuisance has grown steadily.

Oorsprong

De gifbrief, geenszins te verwarren natuurlijk met een giftbrief of oorkonde, is in feite een moderne variant van de bombrief of haatbrief. Gifbrieven worden ook wel poederbrieven genoemd omdat zij vaak een (giftige) stof bevatten.
De eerste vraag - hoe oud zijn gifbrieven eigenlijk - is lastig te beantwoorden. Mijn vermoeden is dat ze zo oud zijn, als dat er correspondentie bestaat. Desondanks werd het meeste gif vroeger gewoon via voedsel toegediend. Toediening via de mond of anders rechtstreeks in de bloedbaan (bv. pijlwond) waren de meest gebruikte methoden.
Er zijn door de eeuwen heen heel wat mensen, meest leiders, vergiftigd. Men is al sinds de oudheid goed bekend met toxicologie en de methoden van toediening van gif. Minder gebruikte methoden zijn door de werkende stof in contact te laten komen met het gelaat of het lichaam door het bv. achter te laten op kleding.

Israel

In 1972 werd een brief met cyanide bezorgd aan de Israelische ambassade in Bonn. Het gif zou in aanraking met de lucht een dodelijk gas ontwikkelen. Zover kwam het echter niet. De brief maakte 'een dergelijke verdachte indruk' dat men de politie waarschuwde (De Telegraaf 23-10-1972).

Nederland: 'gifbrief'

De term 'gifbrief' werd in Nederland oorspronkelijk alleen in figuratieve zin gebruikt. In de stad Groningen verspreidden actievoerders begin januari 1981 een alarmerende brief over de mogelijke vergiftiging van drinkwater. Het gebruik van landbouwgiffen en de mogelijke invloed op drinkwater was toen een maatschappelijk issue. De brief was geschreven op gekopieerd briefpapier van de gemeente namens het college van B en W. Kort daarop volgde een anonieme verklaring (Nederlands dagblad 08-01-1981) richting de overheid en de bewoners.
Bewoners van de Kwikstaartstraat en de Kanariestraat in het Limburgse Eygelshoven ontvingen in 1988 een informerende (gif)brief van de gemeente wegens de vervuiling van het aanpalende Lauramijnterrein (Limburgsch Dagblad 25-03-1988).
De 'gifbrief' in Veendam uit 1990 bleek in de eerste plaats een dreigbrief te zijn. Deze was verstuurd aan twee regionale kranten. In de brief stond geschreven dat volkstuintjes in het park Borgerwold waren vergiftigd met het landbouwgif parathion. Het bleek om een solo-actie te gaan tegen de plaatsing van een asielzoekerscentrum (Nederlands dagblad 09-08-1990). Een anonieme telefonist verontschuldigde zich later bij de secretaris van de volkstuinvereniging.

Anthrax-brieven

Begin 21e eeuw volgde een nieuw middel: anthrax of miltvuur. De bacterie Bacillus anthracis, die normaliter alleen in de grond voorkomt, kan binnen een paar dagen dodelijk zijn voor mensen.
Kort na de aanslagen van 9/11 in 2001 werden in de Verenigde Staten meerdere anthrax-brieven verstuurd.

De meeste slachtoffers waren een jaar later nog altijd ernstig ziek. Uiteindelijk stierven er vijf personen; er werden zeven brieven verstuurd. Het onderzoek door de FBI en justitie duurde negen jaar en werd Amerithrax genoemd.

Een van de anthraxbrieven tijdens onderzoek.

Als verantwoordelijke wordt de microbioloog Bruce Edwards Ivins gehouden (hij pleegde zelfmoord).

Procedure

Sindsdien geldt er een zogeheten anthrax-of poederbriefprocedure bij veel diensten (o.a. handen wassen, brief isoleren, hulpdiensten inschakelen en labanalyse [in Nederland door het RIVM]).

Brandweerman J. de Bruijne haalt te Hulst een poederbrief uit de brievenbus van het politiebureau  in 2009.

In Mortsel (België) werd in 2009 een dergelijke brief bezorgd voor burgemeester Pira. Het witte poeder viel reeds uit de brief bij lichting door een ambtenaar; bij nader inzien bleek zij onschuldig te zijn.

Amerika: ricine

Post verstuurd aan de Amerikaanse president en senatoren ondergaat in elk geval sindsdien eerst een reeks van testen. Het postsorteercentrum van het Witte Huis bevindt zich niet in het gebouw zelf maar daarbuiten. Het is niet de eerste keer dat de president het doelwit is. In november 2003 werd door de Secret Service een brief onderschept met een capsule ricine (een kleine metalen ampul met korreltjes) bestemd voor het Witte Huis. Vergelijkbare brieven waren eerder ook verstuurd aan de Republikeinse senaatsfractieleider Bill Frist. De affaire werd enkele maanden geheim gehouden.

De enveloppe van de 2003 ricin brief geadresseerd aan het Witte Huis.

In dit geval ging het om een actie tegen de beperking van rijtijden oftewel de verruiming van verplichte rusttijden. De brieven waren ondertekend door 'Fallen Angel', naar eigen zeggen eigenaar van een vloot tankwagens, en aan de buitenkant van de enveloppe stond de gevaarlijke inhoud duidelijk vermeld ('Caution RICIN POISON'). Ondanks een beloning van $100.000 is er geen dader gevonden.

Gifbrieven

In 2002 werden in Groot-Brittannië twee pakjes onderschept voor Cherie Blair en een lid van het Schotse parlement. In de pakjes zaten flesjes met sodiumchloride, een bijtende stof die ernstige verwondingen kan veroorzaken. De verantwoordelijkheid werd opgeëist door het Schotse Nationale Bevrijdingsleger (SNLA), een splintergroepering die strijdt voor de onafhankelijkheid van Schotland. De 15-jarige Steve Smith verstuurde tussen 20 augustus 2001 en februari 2002 in totaal 44 brieven; hij werd hiervoor veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Een bekende rebel in Tsjetsjenië, Khattab, zou in 2002 zijn omgebracht met behulp van een gifbrief.
In 2003 verstuurde een Iraakse vluchteling Nabeel T. in België een reeks gifbrieven. De brieven bevatten een giftig, bruin poeder dat uitsluitend bestond uit fenarsazine. Een aantal mensen werd met irritatie aan de luchtwegen en prikkelende ogen opgenomen in het ziekenhuis. Zijn (aan)vraag voor politiek asiel was kort daarvoor afgewezen; de brieven werden verstuurd uit protest tegen de oorlog tegen zijn moederland.
In 2005 werd een vrouw in Amerika gearresteerd wegens het versturen van diverse brieven met rattengif aan leden van het Hooggerechtshof en hoge officieren van de FBI.
In 2008 werden kantoren van de Democratische Gemeenschapspartij in Istanboel bestookt met gifbrieven. Eerder in 2006 kreeg een mensenrechtenassociatie in deze stad hier eveneens mee te maken. In 2009 werd de Iraanse president, die miljoenen brieven ontvangt, gewaarschuwd voor mogelijke gifbrieven. In 2010 raakten drie medewerkers van de Amerikaanse ambassade te Parijs besmet met een onbekend gif na het openen van brieven.

Nederland: poederbrieven

Poederbrieven komen sinds de 21e eeuw inmiddels regelmatig voor waaronder ook in Nederland. De afgelopen jaren wordt er bijna maandelijks wel ergens eentje ontvangen, zo leert een inventarisatie via Hart van Nederland: te veel om op te noemen dus.
Emile Roemer ontving er bijvoorbeeld vorig jaar eentje die was bezorgd bij een cafetaria (Route 66 aan de Grotestraat) in Sambeek. Eerder dat jaar ontving de Sociale Verzekeringsbank in Amstelveen er eentje. Het hoofdkantoor van Ahold ontving er eind 2011 zelfs zes in twee maanden tijd.
Gehate of publieke figuren zijn wel vaker het doelwit. Sinds haar intrek in het klooster te Malonne vorig najaar hebben de zusters en Michelle Martin (de ex van Dutroux) al diverse poederbrieven ontvangen. Meer ludiek was de brief bij een Leids verpleeghuis in 2008 met uitnodiging voor een strandfeest en wat zand erin.

Poederbrief bestemd voor Filip Dewinter (2012)

In de meeste gevallen zijn poederbrieven onschadelijk en bestaan uit waspoeder, meel of poedersuiker. De dader of afzender zaait bovenal paniek maar wordt in slechts enkele gevallen achterhaald.


Eerder verschenen in deze reeks:

Schootbriefjes, blootbriefjes of spiekbriefjes?
Zelfmoordbrieven (of afscheidsbrieven)