Summary
Following the abdication of Queen Beatrix of the Netherlands the new Act of Abdication (2013) shows significant differences from its predecessors of 1980 and 1948. These are foremost the result of a decline in the importance of the discipline of diplomatics in modern times, but may also hint at deeper changes in society.
Abdicatie
De ondertekening van de acte van abdicatie was natuurlijk het - archivistisch - hoogtepunt van de dag. Als type document behoort dit tot de oorkondenleer of diplomatiek, iets dat niet meer onderwezen wordt op de Archiefschool.
Aike P. heeft in zijn bijdrage ('vragen van een vakidioot') al met name gewezen op de kwestie van de afschriften. Zelf gaf ik in een tweet onmiddellijk aan verbaasd te zijn over de bij woord aangekondigde maar bij daad ontbrekende grootzegel. En zo blijkt er bij nader inzien nog wel meer aan de hand te zijn met dit bijzondere staatkundige document.
Grootzegel
Als we de twee versies van 1980 en 2013 eens met elkaar vergelijken dan zien we enkele opmerkelijke verschillen die ook nergens worden toegelicht. Allereerst de kwestie van het Grootzegel. In de tekst van 1980 staat hieromtrent het volgende gesteld:
'Deze mijn verklaring, met mijn handtekening bekrachtigd en van het Grootzegel van het Koninkrijk voorzien etc.'
Het Grootzegel was met andere woorden al vantevoren bevestigd aan het document.
 |
| Acte van abdicatie (1980). |
Interregnum?
In 2013 is de gevolgde procedure gewijzigd. De akte wordt wederom in eerste instantie bekrachtigd door middel van de handtekening van de koningin, die zichzelf daarmee op unieke wijze uit de geschiedenis schrijft.
'Deze verklaring, met mijn handtekening bekrachtigd etc. ... zal in het archief van het Kabinet van de Koning worden bewaard, nadat deze van het Grootzegel van het Koninkrijk is voorzien.'
Het vooralsnog ontbreken van het Grootzegel is zonder meer opmerkelijk. Als de acte van abdicatie een oorkonde is - en dat is het vanwege het (Groot)zegel - is het dan als document wel geldig zonder dit contraseign? Dit zegel geldt tenslotte als waarborg voor de echtheid van de belangrijkste en meest plechtige oorkonden en documenten.
Indien dit niet het geval is dan zit Nederland sinds dinsdagmorgen 30 april 10.07 tot aan de feitelijke plaatsing van het Grootzegel in feite zonder vorst, oftewel is er sprake van een interregnum.
 |
| Acte van abdicatie (2013). Onder de acte valt het lint te zien, maar nog zonder zegel. |
Oorkondenleer
Inmiddels heb ik uit betrouwbare bron vernomen dat plaatsing van het Grootzegel, of het zogeheten linten, alsnog op maandag 6 mei zal gebeuren op het Nationaal Archief.
Hoewel hier enkele genodigden bij aanwezig zullen zijn, zou het ook goed zijn als de pers hier in ruime mate bij aanwezig was ter democratische controle. Nog beter zou het zijn geweest als dit met een duidelijke vooraankondiging (via een persbericht) zou zijn gebeurd in plaats van nu min of meer in het geniep. Alleen minister Plasterk gaf hier in een tweet van 1 mei enige ruchtbaarheid aan.
Democratische controle
Archieven zelf hebben namens de overheid altijd de mond vol over democratische controle als hun belangrijkste functie maar op dit belangrijke punt laten alle betrokken partijen (het Koninklijk Huis, de betrokken ministeries, het Nationaal Archief) het in dit geval afweten.
Tot welke misverstanden e.e.a. kan leiden, blijkt bijvoorbeeld uit het lemma op Wikipedia over de Troonswisseling waar (notabene met voetnoot) staat: 'Na de ondertekening werd de akte voorzien van het koninklijk zegel.' Tot zover de betrouwbaarheid van Wikipedia!
De gepleegde werkzaamheden en veranderingen aan het document op maandag 6 mei 2013 dienen in feite bij wijze van proces-verbaal aan het bestaande document te worden toegevoegd om dit rechtskracht te geven. Zal dat gaan gebeuren? Wederom: we weten het niet.
Handtekeningen getuigen
Tegelijkertijd is dit - tijdelijk - achterwege laten van het Grootzegel een nader teken dat men het met de oorkondenleer niet zo nauw meer neemt in de 21e eeuw. Ook in de plaatsing van de handtekeningen op de acte zien we overigens opmerkelijke verschillen.
In menige (oude) akte is het meestal zo dat eerst de getuigen worden genoemd; daarna volgen pas de supplianten of hoofdbetrokkenen. Deze volgorde geldt bijvoorbeeld ook nog altijd bij het opstellen van adelsdiploma's.
Als we naar de versie van 1980 kijken, dan zien we dat ook nog min of meer dit oude schema is gevolgd: in dit geval staan ter linkerzijde van de bladzijde de getuigen, terwijl de hoofdbetrokkenen aan de rechterzijde staan. En zo was het eveneens in 1948.
 |
| Acte van abdicatie (1980). |
 |
| Acte van abdicatie (1948). |
In 2013 is dit heel anders geworden: de koningin en de twee koninklijke getuigen komen als eerste onderaan de akte, terwijl pas op een volgende pagina de overige (niet-koninklijke) getuigen komen. De representanten van de monarchie plaatsen zich hiermee op een apart soort voetstuk, zo lijkt het: boven de partijen i.p.v. er naast. Premier Rutte verklaarde overigens plaatsing van zijn handtekening als een persoonlijk hoogtepunt te beschouwen van de ceremonie.
Nieuw model
Het niet op een-en-dezelfde bladzijde voorkomen van alle handtekeningen is dus al evenmin gebruikelijk. Dit lijkt mede te komen door het nieuwe model dat is gehanteerd voor de acte. Bij Juliana/Beatrix is er sprake van een staand of horizontaal model. Dit was in feite nog een uitklapbare rol, waarin we ook duidelijk de middeleeuwse oorsprong van de oorkonde herkennen.
 |
| Bron: ANP Historisch Archief. |
Bij Beatrix/Willem-Alexander is er sprake van een liggend of verticaal model. De vormgeving van het document en de bijbehorende map lijkt daarmee meer op menig andere moderne akte, zoals Europese verdragen.
 |
| Europese akte (1986). |
Vernieuwing
Aldus rijzen er meerdere, archivistische vragen over vorm en inhoud van het belangrijkste staatkundige document in jaren. De vernieuwing van de monarchie mag dan een voldongen feit zijn, qua feitelijkheden valt hier wel het een en ander op af te dingen.
Verzegeling
De verzegeling vond op 6 mei 2013 plaats in het restauratieatelier van het Nationaal Archief. Of er ook een proces-verbaal is opgemaakt, is onbekend.
Nawoord d.d. 20 mei 2013
Passage over de verzegeling toegevoegd
Gerelateerde blogs:
Zoek: officiële of belangrijke documenten
Geen opmerkingen:
Een reactie posten