De abdicatie (1): de koninklijke standaard

Vrijwel unaniem spreekt men van een perfecte organisatie maar staatsrechtelijk gezien valt er toch het nodige aan te merken op de ceremonie rondom de abdicatie. Ik richt mij in dit en volgende blog (morgen) slechts op twee deelaspecten, die ooit nauw verwant waren met de beoefening van de geschiedwetenschap: heraldiek en diplomatiek.

Koninklijke standaard

Een van de meest opvallende momenten in de uitzending (en registratie door de NOS) betrof het naar beneden halen van de vlag of standaard van koningin Beatrix op het Paleis op de Dam en het hijsen van de vlag of koninklijke standaard van Willem-Alexander. Het verschil tussen beide vlaggen is weliswaar nauwelijks waarneembaar maar op het cruciale punt bleven de commentatoren in gebreke. Bovendien klopt er 'iets' niet aan deze vlag.

De nieuwe koninklijke standaard.

Militaire Willemsorde

Het minieme verschil tussen het wapen van de koningin en de koning werd op televisie, enigszins lacherig, wel in beeld gebracht d.m.v. een kaartje maar niet inhoudelijk geduid. De commentaren gaven overigens toe hier geen deskundigheid in te hebben: hoe dan ook een kwestie van slechte voorbereiding dus.
De - onaangekondigde  - verandering betreft de vormgeving van de versierselen van het grootkruis van de Militaire Willemsorde die om het wapen heen hangen. In plaats van plaatsing op een rozet, zoals het hoort (zie onderstaande afbeelding), is dit een strikje geworden.

Het lint van het Grootkruis van de Militaire Willemsorde.

Betrokkenen

Vreemd is allereerst dat deze heraldische vernieuwing nergens is afgekondigd. De koninklijke standaard staat vast sinds 1908 en is sindsdien ongewijzigd gebleven. Uiteraard gaat men bij een dergelijke beslissing niet over één nacht ijs. Betrokkenen in deze kwestie zijn: de Kanselarij der Nederlandse Orden, het Koninklijk Huisarchief, de dossiers zoals bewaard op het Nationaal Archief in het Kabinet der Koningin en de Hoge Raad van Adel als adviesorgaan.

Koninklijk Huis

De verwarring begint overigens al bij het Koninklijk Huis zelf. In een persbericht van 18 februari moest zij een eerder persbericht van 29 januari op dit punt herroepen, namelijk dat er iets zou veranderen: een helm i.p.v. een kroon in het koninklijk wapen. Op de 18e stelt men expliciet dat er 'geen verandering in de vormgeving zal plaatsvinden'. Ook op haar website meldt de Kanselarij expliciet: 'het lint heeft een rozet'.
Maar pas wie het persbericht echt heel goed leest kan afleiden dat het wapen niet maar de standaard wel gaat veranderen, zonder dat men overigens aangeeft hoe. Alleen van het wapen zegt men namelijk expliciet dat dit hetzelfde blijft; de standaard daarentegen is in 1908 vastgesteld en 'bleef daarna ongewijzigd gevoerd'. Men laat dus zogezegd ruimte voor enige verandering.
Een kniesoor die er op let, zou je zeggen, maar toch: regels en wetten zijn er om nageleefd te worden, zeker inzake de monarchie waar ceremonieel zo'n belangrijke rol bij speelt, en dat is hier dus niet gebeurd. We kunnen dan ook zonder twijfel spreken van een heraldische c.q. staatkundige noviteit zonder dat er regelgeving aan vooraf is gegaan. En daarmee is tevens een nieuw precedent geschapen, juist datgene waar de monarchie vaker om wordt bekritiseerd: de ongeschreven regels van het paleis.

Staatsieportretten

Het nieuwe - modieuse? - strikje valt eveneens duidelijk te zien op het staatsieportret van de koning, iets boven zijn linkerhand.

De strik valt helaas enigszins weg (rechtsonder) op de staatsiefoto van Beatrix uit 1980, waardoor geen optimale vergelijking valt te maken.

Bron: ANP Historisch Archief (fotograaf Max Koot).

Binnenkort het vervolg: 
- de abdicatie (2): de akte of oorkonde