Wereldprimeur GP van Zandvoort 1968 (2): helmen of vleugels?

bron: Fotocollectie Anefo

De belangrijkste introductie ten behoeve van de veiligheid van autocoureurs in de Formule 1 tot dan toe ontging aldus bijna iedereen. Er zijn dan ook slechts twee foto's van Dan Gurney met helm op in de pitsstraat van Zandvoort bekend. Dit had tevens nog een andere reden.


Summary
Whilst Dan Gurney's first showing of the new full-face crash helmet at Zandvoort went by largely unnoticed, most cameras were clearly focused on Ferrari's new type rear wing. This was nothing less than a revolution in car design and a major advancement in technology.

Anefo

Namens het Nederlandse fotografencollectief Anefo was ook de fotograaf Joost Evers dat weekend actief op Zandvoort maar de pech wil dat hij geen foto's van Gurney heeft gemaakt. Toont zich hier wellicht diens onervarendheid als algemeen fotograaf i.p.v. een specifieke sportfotograaf?
Zijn aandacht werd ondertussen vooral getrokken door het gebruikmaken van achtervleugels door het team van Ferrari; hij maakte hier maar liefst zeven foto's van. Zandvoort was slechts de tweede wedstrijd in de geschiedenis waarin deze vleugels werden gebruikt en op zijn minst een even belangrijke nieuwigheid als de introductie van de gesloten racehelm voor de toekomst en modernisering van de Formule 1.

Ferrari's met achtervleugel

De achtervleugels waren twee weken eerder door de Italiaanse renstal voor het eerst toegepast in de GP van België ter verhoging van de neerwaartse druk op de achterwielen. Ook bij het team van Brabham was dat het geval (zie bv. ook de eerdere trainingsfoto met Jochen Rindt, die daarnaast ook nog iets van voorvleugels heeft).
Dat het systeem werkte, was al gauw duidelijk. In België stond Chris Amon namens Ferrari met 4 seconden voorsprong op de kop van het veld; ook in Zandvoort was hij de snelste in de training (en Rindt notabene tweede). Op onderstaande foto raast Amon, met teamgenoot Ickx achter zich aan, door het Scheivlak. Let, behalve het summiere hekwerk of kippengaas ter preventie van ongelukken, vooral ook op de twee politieagenten op de voorgrond.

Zoekplaatje

De volgende foto is daarentegen een mysterie. We zien een piepjonge Jacky Ickx achter het stuur van, opvallend genoeg, de wagen van Chris Amon. Naast de wagen zit een peinzende ingenieur Mauro Forghieri te kijken naar de nieuwe achtervleugel, terwijl hij de helm van Ickx in zijn rechterhand houdt. Ickx op zijn beurt lijkt vooral de spiegels te checken alsof hij weten wil welk zicht hij nog naar achteren heeft met zo'n rare stabilisatorvin achterop.

Volgens het onderschrift  (of de metadata) zou de foto van de GP van België moeten zijn, maar het startnummer (9) is dat van Zandvoort en Chris Amon. De pitsentourage doet daarentegen allesbehalve Nederlands aan en ook het nummerbord van de geparkeerde Citroën is dat beslist niet. Wellicht dat Ferrari na de race reeds de startnummers had omgewisseld en Ickx even in de gelegenheid stelde tot proefdraaien?

Zandvoort: regenrace

De GP van Zandvoort in 1968 kwam daarmee - bijna - twee belangrijke primeurs toe in de geschiedenis van de Formule 1:  de introductie van de gesloten racehelm voor coureurs en de installatie van achtervleugels op de bolides. De eerste primeur blijft desalniettemin geldig, zelfs al zou het slechts gaan om de eerste openbare vertoning van het nieuwe type racehelm.
De wedstrijd op Zandvoort was de vijfde race van dat seizoen. Het was het hele weekend regenachtig. In dat feit zit tevens een belangrijke overeenkomst met de volgende wedstrijd in Duitsland. Wellicht dat Gurney de helm in eerste instantie daarom ook mee nam naar Zandvoort.

Dan Gurney op de startrij met naast hem Jo Siffert.

Gurney kwalificeerde zich uiteindelijk als 12e maar viel uit in de race in de 63e ronde met een slippend gaspedaal. Dit Brabham BT 24 chassis (no. 3) zou trouwens in alle vier de races van deelname uitvallen.

Nurburgring 1968

Als bewijs van Gurney's latere, echte gebruik van de helm tijdens de GP van Duitsland hier nog even wat fotografische bewijzen. Allereerst zien we hem in de pits in zijn fors uitgevallen Eagle Weslake (vergelijk de veel kleinere Brabham) met de helm in kwestie ondersteboven rustend op zijn schoot. Op de tweede (kleuren)foto een fraaie close-up van Gurney in actie. De regenachtige omstandigheden dat weekend waren een belangrijke reden om de helm te dragen, zoals vooral uit de derde foto genomen in de stromende regen blijkt.

Bron: Harry's archive

Jacky Ickx

Jacky Ickx heeft overigens verklaard dat de eerste generatie gesloten racehelm vooralsnog geen verbetering was. Het vizier kon in eerste instantie niet open; het zat vastgeklemd in de rubberen afsluitring rondom het vizier. Dit zorgde met name bij de start voor mist en condensvorming aan de binnenkant, een effect dat bij regen nog vele malen erger was.
Dit maakt overigens des te nieuwsgieriger naar de beweegredenen (en eerste ervaringen) van Dan Gurney die, duidelijk niet zonder reden, juist de regen uitkoos ter debutering van de gesloten racehelm!
Naar eigen zeggen was Ickx trouwens de eerste/enige die bij aanvang van het raceseizoen in 1969 een dergelijke helm droeg. Op onderstaande foto zien we hem op Zandvoort in 1969 met zijn nieuwe, tweede type gesloten helm van een concurrerend merk (Bell); ditmaal dus met openslaand vizier.

bron: tumblr (deeplystirredsoul)

Gerelateerde blogs:

Wereldprimeur(s) GP van Zandvoort 1968 (1): debuut gesloten racehelm.
GP van Zandvoort 1971: banden of velgen?
Brand en de autorensport 1: Zandvoort
Welke crash zag ik precies? Context, authenticiteit en herinnering: Zandvoort (2)

Wereldprimeur GP van Zandvoort 1968 (1): debuut gesloten racehelm

bron: Tumblr

Dat de Amerikaan Dun Gurney, als eerste coureur in de Formule 1, een gesloten racehelm droeg in 1968 tijdens de GP van Duitsland op de Nürburgring is algemeen bekend. Maar een nieuwe foto zorgt desalniettemin voor verwarring of anders een primeur.

Summary
All American racer Dan Gurney is widely regarded to be the first racing driver using a closed or full-face crash helmet by Bell in Formula 1 during the German Grand Prix of 1968. Less well known is the fact that he debuted this special new helmet in the preceding Dutch Grand Prix at Zandvoort. Although he did not use it as such in the race, he certainly wore it during practice though it remains unclear whether or not he used it in anger (instead of just showing it in front of the cameras).

Primeur: Zandvoort

De inleidende foto is volgens de metadata genomen op Zandvoort in 1968; Dan Gurney zit achter het stuur van een Brabham-Repco BT24 met startnummer 18. Tot zover klopt het; dit zijn controleerbare gegevens. De foto is afkomstig van een Brabham-fan ('itsawheelthing').
Dat Gurney in een Brabham zat dat weekend was overigens niet gepland. De Amerikaan reed dat seizoen in een Eagle met Weslake motor, maar zat door eerdere pech zonder motor en kon dus niet racen. Gurney had goede contacten met Brabham, die hij hun eerste merkenoverwinning in de F1 schonk in 1964 in de GP van Frankrijk. Een exacte locatie valt op basis van bovenstaande foto niet te geven, maar een tweede foto biedt op dit punt meer duidelijkheid.

Het debuut: pitsstraat

Dit alles doet er eigenlijk ook minder toe want wat we hier zien is niets minder dan een primeur: de vroegste foto van Gurney als eerste met een gesloten racehelm op - en dat notabene op Circuit Zandvoort! Een en ander wordt duidelijk bevestigd door een foto uit het zogeheten Sutton archief. Het bijschrift aldaar luidt: 'Dan Gurney (USA) Brabham BT24 tests out a new Bell full-face crash helmet.'

bron: Sutton Archive

Op basis van deze foto wordt duidelijk dat Gurney ergens in de pitsstraat staat en dat dit ook voor de eerste foto geldt (let hierbij speciaal ook op de streep of groef in het asfalt). Een datum wordt niet gegeven maar de race werd op 23 juni gehouden, met in de twee voorafgaande dagen van 21 en 22 juni de trainingen.

Louter pose?

Wie goed kijkt valt tevens nog iets anders op. Het lijkt er welhaast op alsof de coureur, speciaal voor de gelegenheid achter het stuur is gekropen en poseert voor de camera's, met overhemd en v-halstrui nog aan. Waar is bijvoorbeeld zijn race overall?. De helm wordt in die zin dus wel gedragen of getest, maar is er ook daadwerkelijk mee gereden (anders dan alleen voor de fotocamera's in de pits)?

Foto's: Silvio Moser

Dan Gurney achter het stuur in de paddock van Zandvoort (let vooral ook op zijn outfit).

Training

Foto's van de natte training tonen Gurney namelijk in de oude, vertrouwde outfit: met monddoek ter bescherming van de elementen en half open helm.

Foto's: ProRallyPix

Jochen Rindt (nr. 6) wordt aan de binnenkant gepasseerd door Gurney. 

Of Dan Gurney de nieuwe helm daarmee ook daadwerkelijk gedurende de training in actie op de baan heeft gedragen, blijft vooralsnog duister: een documentair bewijs hiervoor ontbreekt vooralsnog. Was het kortom een soort proefneming, een test voor de test zeg maar, net zoals tegenwoordig bij een stoeltjestest waarbij eerst een racestoel op maat wordt gemaakt? Of waren er onbekende redenen om het racedebuut toch nog even uit te stellen?


Lees ook het vervolg! If you enjoyed this you might also like to read:
Wereldprimeur GP van Zandvoort 1968 (2): helmen of vleugels?
GP van Zandvoort 1971: banden of velgen? (1)


Gerelateerde blogs:
De geschiedenis van de racehelm (1)
De geschiedenis van de racehelm (2): de jaren vijftig
De geschiedenis van de racehelm (3): de jaren zestig
De geschiedenis van de racehelm (4): de jaren zeventig
De geschiedenis van de racehelm (5): de jaren tachtig
De geschiedenis van de racehelm (6): de jaren negentig
De racehelm in de 21e eeuw

De geschiedenis van de racehelm (3): de jaren zestig

In de jaren vijftig werd de valhelm, als afgeleide van de motorsport, voorzichtig geïntroduceerd in de autoracerij. Toch duurde het nog tot eind jaren zestig alvorens de moderne racehelm zijn eerste entree maakte in de Formule 1.

Brits onderonsje

De klassieke helmen van de jaren zestig zijn die van de coureurs Graham Hill, John Surtees en Jim Clark. De Formule 1 was in deze jaren een vrijwel exclusief Brits onderonsje, met daarbij ook nog eens gevoegd de Schot Jackie Stewart.
Hill was het archetype van de Britse gentleman inclusief fraai gestileerde snor. Hij gebruikte als design voor zijn helm de kleuren van zijn roeiclub (London Rowing Club): rechtopstaande witte spaden tegen een donkerblauwe achtergrond. Tevens had hij in letters soms zijn naam op de zijkant van de helm staan. Mogelijk is hij daarmee de eerste coureur die dat deed.

De helm van zijn grote rivaal, Jim Clark, was minder bijzonder. De kleur was metallic donkerblauw zonder verdere franje.

Dan was de helm van John Surtees karakteristieker: wit met een blauwe streep. Surtees was eerder succesvol motorrrijder geweest. Hij is nog altijd de enige coureur die wereldkampioen is geworden op zowel twee als vier wielen. De helmen van Surtees waren van de firma Cromwell, die nog altijd een flink deel van de markt in handen had in de jaren zestig.

Zijn helm is tevens degene die in de openingsfase van de film Grand Prix uit 1966 is te zien zoals gedragen door de hoofdrolspeler Yves Montand, alvorens Surtees werd ontslagen bij het team van Ferrari. De racende zonen van Hill (Damon) en Surtees (Henry) zouden later het design van hun vaders helm overnemen.

Dan Gurney

De introductie van de moderne racehelm in de F1, eentje die het hele gelaat bedekt, staat op naam van Dan Gurney. Deze Amerikaan heeft overigens nog wel meer uitvindingen in de racerij op zijn naam, waaronder zelfs eentje vernoemd naar hemzelf. Gurney introduceerde de helm tijdens de verder nat verlopen Grand Prix van Duitsland op de befaamde Nürburgring in 1968 (het weer had hier verder niets mee te maken).

Gurney droeg dit type helm voor het eerst in de 500 mijlen van Indianopolis eerder dat jaar. Er zijn desondanks foto's dat Gurney, in elk geval gedurende de trainingen bij de Indy, nog met een ouderwets type helm rondreed.
De volledig gesloten helm was in 1966 voor het eerst op de markt bracht. De helm was van de firma Bell en heette de "Star". Gurney had duidelijk een bijzondere relatie met deze firma.

Ook andere producten werden overigens door hem 'celebrity endorsed'; hij was simpelweg een groot Amerikaans racer.

Tussenfase

Bijzonder intrigerend is onderstaande, niet gedateerde foto waarop dezelfde Dan Gurney te zien is met een experimentele tussenfase tussen de open en gesloten racehelm.

Bell

De firma Bell heette oorspronkelijk Bell Auto Parts en werd opgericht door Roy Richter in het gelijknamige plaatsje in de staat Californië. Hij is de bedenker en Bell de maker van de moderne val-of racehelm, zoals die sinds 1954 in diverse verbeterde versies door steeds meer coureurs werd gedragen. Het logo van de firma zou min of meer zijn eigen wereldfaam verwerven.

Het oorspronkelijke (basis)model heette de "500", vernoemd naar de grootste en beroemdste autorace ter wereld: de 500 mijlen van Indianapolis. De helm was gemaakt van fiberglas en daarmee stevig en licht tegelijk; hij geldt inmiddels tevens als een heuse design klassieker.
Deze helm werd voor het eerst gedragen door Cal Niday tijdens de 'Indy' van 1955. Hij crashte zwaar in de 170e ronde, liep daarbij een schedelbreuk op maar dankte zijn helm voor het voorkomen van ernstiger letsel.

Enkele jaren later, in 1957, werd dit type helm van binnen opgevuld met polyester schuim. Voor op de helm kon nog weer een apart vizier worden geplaatst; de stofbril bleef desondanks tot in de jaren zeventig standaard onderdeel van de outfit van een coureur.

Bijzonder design

De helmen waren net als in de jaren vijftig over het algemeen nog niet erg kleurrijk op enkele uitzonderingen na, zoals die van Jo Siffert en Chris Amon.
Amon wordt nog immer geklasseerd als de beste rijder die nooit een Grand Prix zou winnen. Hoewel hij aanvankelijk met een grijze helm met zwarte streep rondreed, reed hij sinds medio jaren zestig na enig experimenteren uiteindelijk met een wit exemplaar met fraaie blauwrode band. Bovendien stond later op de zijkant de afbeelding van een kiwi (Amon was een Nieuw-Zeelander).

De helm van Siffert was daarentegen knalrood met het Zwitserse landenkruisje wederom als kenmerkend element.

Gerelateerde blogs
De geschiedenis van de racehelm (2): de jaren vijftig
De geschiedenis van de racehelm (1)