Archivarissen hebben het graag over "context", hun favoriete stopwoordje. De context is eigenlijk alles m.b.t. het ontstaan, de totstandkoming, het beheer en de archivering van een document. Het is dus vooral informatie over het stuk zelf in plaats van de inhoud.
Maar hoe werkt context nu eigenlijk in de praktijk? Aangezien men het, vanwege de digitalisering, tegenwoordig ook wel over ip's heeft (information packages) en een ip eigenlijk van alles kan zijn daarom hier een illustratief voorbeeld.
Tijdens een zomers bezoek aan de badplaats - zo heette dat vroeger tenminste nog - Zandvoort met een vriend van mij (wiens naam ik, voor de volledigheid zou moeten vermelden, maar ik schuil mij hier achter een ander archivistisch uitgangspunt: de privacy), viel mijn oog al zittend op het Kerkplein en likkend aan een ijsje van Giraudi (dit allemaal voor de juiste context) 's avonds rond half zeven op het volgende uithangbord.
Wat mij eigenlijk meteen opviel was het jaartal van vestiging: sinds 1947. De term 'sinds' (altijd gekoppeld aan een jaartal) zoals gebruikt door firma's is een intrigerende. Het moet vooral oudheid en daarmee duurzaamheid suggereren: iets bestaat tenslotte niet voor niets al zolang. In wezen is het daarmee een eigen, officieus kwaliteitskeurmerk van ondernemers, lang voordat allerlei instanties zich met hun produkten zijn gaan bemoeien.
'Van ouds bekend', dat vroeger nog wel eens bij advertenties stond, is in wezen hetzelfde idee. Bij mijn weten kan na het honderdjarig bestaan van een firma op verzoek zelfs het predikaat 'Koninklijk' aan de naam worden toegevoegd. Al zijn Koninklijke Hofleveranciers overigens weer iets anders.
De eerste context die hier belangrijk is, is dus het jaartal zelf. In dit geval is de friteszaak kennelijk kort na de Tweede Wereldoorlog opgericht: voor een friteszaak waarschijnlijk oud, maar uit oogpunt van duurzaamheid nog betrekkelijk jong. Voor de juiste context: voedsel was toen nog grotendeels op de bon.
'Sinds' plak je echter meestal niet boven de deur vanaf de oprichting of waarschijnlijk toch maar hoogstzelden. Er is een tweede, later herdenkingsmoment (een jubileum of iets dergelijks) voor nodig waarop dit pas - eventueel - een rol gaat spelen. Tenslotte bedient maar een minderheid van bedrijven zich van dit, naar een zekere exclusiviteit neigende predikaat. De overgrote meerderheid van ondernemers haalt zo'n gedenkwaardig moment niet eens.
Wellicht duidelijker is de mededeling dat dit de '1e speciaalzaak van patates-frites' is. In Zandvoort dan toch waarschijnlijk moet hier volledigheidshalve aan worden toegevoegd, al staat dat gegeven nergens op dit bord vermeld. Stel dat het bord dus later van de gevel verdwijnt en in een museum belandt, dan zouden zo maar eens de verkeerde conclusies kunnen worden getrokken (bv. lichtreclamebord van de 1e speciaalzaak van patates-frites in Nederland).
De context hier wordt dus geleverd door het huidige adres: Kosterstraat 15 te Zandvoort. Ook in Breda zit namelijk een (friet)zaak met vergelijkbare naam (alleen zonder de s achter friture) op de hoek van de Haagweg en de Oranjeboomstraat.
Enigszins raadselachtig is de sjieke naam van dit etablissement (toen) of cafetaria (nu): 'Fritures d'Anvers'. Van deze term heb ik eerlijk gezegd nog nooit gehoord. Nu pretendeer ik geen friteskenner te zijn. Wat ik wel weet, is dat sinds een aantal jaren de vlaamse (dikke) frieten aan een opmars bezig zijn ten koste van de franse (smalle) frieten. Dit weet ik vooral dankzij de eetgewoonten van mijn oma (dit is wellicht overbodige context), maar valt ook breder in de horeca waar te nemen. De term 'Fritures d'Anvers' lijkt dan ook inhoudelijk niet te schuilen in enig keukengeheim (speciale frituuroliën of iets dergelijks). Ze levert verder ook geen hits op, behalve dan van deze fritesspeciaalzaak.
Volgens hetzelfde internet zijn de zaak en zijn eigenaren overigens niet zonder tragedie gebleven in de loop der jaren. In 1981 verongelukte een zoon van de eigenaar bij een bromfietsongeluk en in 1987 brandde de bovenverdieping af. Wellicht dat dit laatste een hint geeft voor de wat rare plaatsing van de lichtreclame boven de ingang? De eigenaar liet ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum trouwens nog een bijzondere gevelsteen plaatsen door de kunstenaar Edo van Tetterode. Het stelt een uitgestrekte hand voor.
Hoewel deze context mij wel opviel tijdens inspectie van het pand en ik even heb overwogen hier een aparte foto van te maken, is het feit dat ik dit toch niet heb gedaan ook belangrijk voor de context. Kennelijk vond ik het op dat moment niet belangrijk genoeg, met als resultaat een mogelijk verlies aan informatie. Wie heel goed kijkt op de eerste foto, ziet overigens nog wel de gevelsteen op de nok maar vorm of functie vallen als zodanig niet te herkennen.
Aan de eigennaam blijkt in de loop der jaren desondanks wel degelijk een extra betekenislaag te zijn toegevoegd. Dit blijkt pas voor wie de moeite neemt door het steegje aan de zijkant naar achteren te lopen. Aan de achterkant hangt namelijk in de nok nog een ander lichtreclamebord:
Nu heb ik als klein jongetje enige jaren in deze badplaats gewoond, maar mijn herinneringen strekken zich niet uit tot het eten van friet aldaar: alleen een bezoek aan een plaatselijke viswinkel vanwege de imponerende poster van verschillende vissoorten. De paar vermeldingen op de website www.eetnu.nl geven desondanks de nodige hints waar de naam en het mogelijke keukengeheim nu precies in schuilt: 'gewoon lekkere friet in zo'n ouderwets zakje', 'een echt belgisch frietje' of 'de zelfgemaakte speciaalsaus'. Plus nog deze: 'en een mooie autentieke uitstraling'.
Wat betreft de naam lijkt het hier dus in belangrijke mate om authenticiteit te gaan, overigens een ander sleutelwoord in de archivistiek. De authentieke ervaring, die waarschijnlijk beoogd wordt, is dan vlaams friet uit een zakje. Met als extra toevoeging, voor de vorm, een withouten interieur met ouderwetse luiken aan de buitenkant. Fritures d'Anvers valt in dat geval misschien nog wel het best te beschouwen als een vroege voorloper van de pas veel later in Nederland populair geworden vlaamse friethuizen.
Met dit lichtreclamebord is, kortom, meer aan de hand dan het oog reikt. Het valt niet zonder meer op face value te nemen - het heeft verborgen betekenissen - en dat is nou precies de clou van context. Nu zijn, met name ludieke, uithangborden geen onbekend fenomeen in de Nederlandse geschiedenis. Er zijn al publicaties uit de 17e eeuw hierover waarin de opschriften werden verzameld. Maar het hele wezen en bestaan van dit specifieke bord ligt waarschijnlijk toch in iets heel anders besloten, namelijk de huidige bestemming van het pand ernaast:
Zoals uit de foto's blijkt zit naast de oorspronkelijke friteszaak tegenwoordig een FEBO gevestigd. Dit zal voor de eigenaar van de eerste zaak vermoedelijk de directe aanleiding zijn geweest zijn uithangbord - voor zover hij die daarvoor al had - drastisch te herzien. 'Sinds 1947', '1e speciaalzaak van patates-frites'; duidelijke toevoegingen in de strijd om concurrentie en ter onderscheid van die parvenu naast hem.
Hoewel Maison Febo overigens al bestaat vanaf 1941 - en dus in principe ouder is(!) - begon de uitbreiding van deze automatiek buiten de hoofdstad toch pas enige decennia later. De vestiging in Zandvoort aan het Kerkplein 5 werd trouwens geopend op 3 juni 1980. Dit levert vooralsnog twee mogelijke data op ter nadere datering van de lichtbak aan de voorkant bij Fritures d'Anvers: medio 1980 of anders 1987 ten tijde van het veertigjarig jubileum.
Context dus: voor archivarissen van wezensbelang, voor de rest van de wereld toch wat minder. Wellicht ter complete verwarring: met (historische) waarheid hoeft dit blog, behalve de door mij geleverde persoonlijke informatie, nog niets uit te staan. Ik heb geprobeerd zo archivistisch mogelijk te redeneren puur vanuit de bestaande situatie of context. Ten behoeve van dit blog is geen enkel archiefonderzoek gepleegd, die mogelijk een heel andere waarheid aan het licht zal brengen. Tot slot, voor de volledigheid: de foto's zijn genomen op zaterdagmiddag 9 oktober 2010 rond kwart over drie met een inmiddels verouderde digitale camera (een HP Photosmart M 407).
En, nu ik het toch over de horeca heb: tot mijn verbazing staat al sinds vorige week de Oud-Hollandse Gebakkraam met zijn oliebollen op het plein in de Grote Houtstraat te Haarlem (een plein zonder naam overigens, merkwaardig genoeg). Ik kan mij niet eerder herinneren die zo vroeg in het jaar daar gesignaleerd te hebben. Of speelt de mooie herfst c.q. nazomer hier parten met het geheugen en zijn wij nog niet toe aan oliebollen? Tenslotte is het al weer begin oktober. Maar dit terzijde.
Gerelateerde blogs
Context, authenticiteit en herinnering (2): de waarde van werelderfgoed
P.S. Weet jij een jongere 'sinds'-zaak bij jouw in de beurt (bv. sinds 1989)? Mail het mij en dan ga ik op onderzoek uit!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten