Kantoorleven / Ofice life

In 1970 gaf Nationale Nederlanden een bijzondere fotoopdracht aan Philip Mechanicus (1936-2005). Hem werd gevraagd het kantoorleven van deze verzekeraar vast te leggen. Mechanicus was een professioneel fotograaf die zich vanaf 1959 toelegde op de portretfotografie. De foto's zouden dienen ter illustratie van het jaarverslag voor 1971.

Summary

The worlds of archiving and the office (or office life) are closely interconnected but have rarely been studied together. The recent discovery of photographs by Philip Mechanicus from the early 1970s through new light on this interesting subject. Office life and the idiosyncracies of bureaucracy have taken centrestage in several movies though like Office Space (1999), Il Posto (1961) and The Battle of the Sexes (1959).

Vondst

De kleurendia's zijn recent 'bij toeval' ontdekt in het Bedrijfshistorisch Archief ING. De serie werd gemaakt onder het motto Mens-en-Werk, met als achterliggende boodschap: Verzekeren is Mensenwerk. Mechanicus had zelf de kleurendia's niet bewaard.

Intiem portret

De opdracht om werkplekken in kantoren te fotograferen resulteerde vooral in een liefdevol en intiem portret van de medewerkers in tal van activiteiten die vaak op het terrein van de archivalisering (het aanmaken van documenten) of archivering (het opbergen van documenten) liggen. Ook zien we de archiveringssystemen van de dag voorbij komen.

Context

De oude foto's van Mechanicus dienen in wezen als context voor een gelijksoortige opdracht anno 2011 aan de fotograaf Sander van Wettum (1971):

Office Life toont de biotoop van het kantoorleven anno 1970 en nu. Veertig jaar later zijn ratelende typemachines vervangen door fluisterstille computers. Ordners en archieven maakten plaats voor digitale dataverwerking. Werknemers in kantoortuinen gaan schuil achter een woud van beeldschermen.

Het woord kantoor is een verbastering van het franse woord ‘comptoir’, dat is een ‘plaats waar geteld wordt.’ Vierduizend jaar geleden legden de Babyloniërs al transacties vast op kleitabletten. Nu doen we dat digitaal. De middelen waarmee we werken zijn ingrijpend veranderd, maar de essentie van het kantoorwerk blijft hetzelfde: communiceren en het maken en vastleggen van afspraken. Dat is mensenwerk.

Tentoonstelling

De kleine tentoonstelling, die eerder te zien was bij het hoofdkantoor van de ING zelf, maakt onderdeel uit van een grotere tentoonstelling in het Haags Gemeentemuseum over bedrijfscollecties getiteld Public/Private en is nog te zien t/m 23 september 2012.
Het PhotoQ jaarboek 2011-2012 De ontdekking toont een groot aantal van de nooit eerder gepubliceerde foto's van Mechanicus.

Kantoorleven

Over de relatie tussen het kantoorleven - de context van heel veel archivering - en het archiveren is nog veels te weinig geschreven. Een archivaris heeft wel eens geopperd dat vóór de overdracht van archieven aan archiefinstellingen in elk geval foto's zouden moeten worden gemaakt van de oude archiefruimte c.q. ordening, alvorens alles in anonieme archiefdozen verdwijnt. Dit zou zelfs standaard onderdeel van overdrachtsdossiers uit kunnen/moeten maken.
In 2008 was er de fraaie tentoonstelling Alledaagse macht: een fotoserie van Jan Banning over (helaas alleen) buitenlandse ambtenaren in hun natuurlijke habitat, later bekroond met de World Press Photo Award.

Het nieuwe werken

De gemeente 's-Hertogenbosch maakte in 2003 een voorlichtingsfilm wegens de invoer van het nieuwe werken op het Stadskantoor: flexplekken, papierarm etc.

Office Space (1999)

Geslaagder in dat opzicht is de film Office Space, die overigens nog veel leuker had gekund, waarin het onder meer draait om een memo over de preciese wijze van archiveren (van de zogeheten 'TPS Reports') bij het bedrijf Initech en een misplaatst nietapparaat. De film is tevens opmerkelijk vanwege de bijrol van Jennifer Anniston die in haar filmrollen vaak kleine cultfilms lijkt te prefereren.

Il Posto (1961)

Beroemder is waarschijnlijk deze Italiaanse film van Ermanno Olmi uit 1961 over het kantoorleven in een grote onderneming in Milaan waarin zekerheid boven alles gaat. We volgen de gangen van een pas aangenomen klerk in de strikte hiërarchie.

The Battle of the Sexes (1959)

In deze Britse komedie (onder regie van Charles Crichton) van enkele jaren daarvoor draait het deels ook om een onveranderlijk kantoorbestaan. De firma (een Schotse kledingmanufactuur) krijgt een Amerikaanse vrouwelijke manager opgelegd die de export moet bevorderen.
Typerend voor deze nieuwe wind, is het moment waarop zij het raam opengooit op het stoffige hoofdkantoor en er werkelijk complete chaos uitbreekt. Peter Sellers speelt in de film de rol van klerk, die haar ondertussen zoveel mogelijk moet zien te saboteren.

Bronnen en literatuur

- Aan technische aspecten van het kantoorleven zijn enkele hoofdstukken gewijd in de reeks Techniek in Nederland in de twintigste eeuw.
- Remco Ensel: Alleen tijdens kantooruren. Kleine cultuurgeschiedenis van het kantoorleven (Nijmegen 2008) legt vooral de nadruk op de ondraaglijkheid van het bestaan op een kantoor aan de hand van de moderne literatuur.
- De grappen van Jiskefet en The Office zijn bij de kenners genoegzaam bekend, maar veel garchiveerd wordt er nooit door de dames en heren. Dat geldt nog minder voor het nog absurdistischer Toren C.
- Dat geldt evenmin voor stripfiguur Dilbert, een IT'er die vooral overhoop ligt met het management, die bestaat sinds 1989.


Gerelateerde blogs: 
Archieven in films (1): Air Force One
(On)bekende archiefbegrippen (1): de camminatore
Archiveren is vrouwenwerk: de Militaire Missie naar Japan (1947-1948)

Update 30 juli 2013:
Beluister nu ook de BBC radio-serie over de geschiedenis van het kantoorleven:
http://www.bbc.co.uk/programmes/b037kz7w