Ambtelijk proza: tien gouden schrijfregels

Vóór de zomer presenteerde de Britse minister van Onderwijs tien gouden schrijfregels voor zijn ambtenaren. Met het zomerreces nu officieel ten einde, hoog tijd voor ook een Nederlandse equivalent.

Summary
It is about time the Netherlands follow in the footsteps of the Secretary of State for Education Michael Gove and give their civil servants some official guidance to improve their general standard of letterwriting.

Communicatie of informatie?

De afdelingen Communicatie of Voorlichting figureren tegenwoordig prominent bij de overheid. Het begrijpelijker maken van overheidsbeleid blijft desondanks een voortdurende worsteling. Het lijkt er soms eerder op dat men bang is voor het verschaffen van een te veel aan informatie. Dit onder het motto: dat hoeft de burger toch allemaal niet te weten. Woorden kunnen dan veel verhullen.
Maar wollig (of verhullend) taalgebruik draagt tegelijk al langere tijd mede bij aan de groeiende kloof tussen politiek c.q. de ambtenaar en burger. En dan heb ik het nog niet eens over propaganda of desinformatie die vaak leidt tot nodeloze verwarring.
Bijna overal klinkt dan ook de roep om betere communicatie terwijl de burger juist steeds vaker klaagt over een gebrek aan informatie. Dit is een van de paradoxen van het digitale tijdperk.

Beleidsstukken

De overheid communiceert in het algemeen via beleidsstukken. Reconstructie van beleid is tevens het uitgangspunt voor de bewaring van die talloze, grotendeels onleesbare stukken (als archivaris en historicus spreek ik hier uit eigen ervaring) in archieven her en der in het land.
In Nederland was er dit voorjaar bijvoorbeeld nog de ophef over de nota 'Richtsnoer Ganzendoden' van de Raad voor Dierenaangelegenheden. Er stonden evenzovele omschrijvingen in (elf in totaal) van meer of minder humane methoden om gewoon ganzen te doden. Daar waren maar liefst 26 pagina's of 1,8 MB voor nodig.

Michael Gove

Michael Gove (1967) is een voormalig journalist van The Times die Engels heeft gestudeerd te Oxford. Sinds 2010 is hij minister van Onderwijs en zoekt daarbij herhaaldelijk het publieke debat.
De minister heeft schoon genoeg van het over het algemeen onleesbare ambtenarenproza of jargon op zijn departement. Ook andere ministers deinzen soms terug voor het gebezigde taalgebruik. Een bekende regeringsadviseur, Nevile Gwynne (auteur van Gwynne's Grammar), vindt zelfs dat brieven niet vaak genoeg kunnen worden herschreven ter verbetering van de grammatica.

Tien gouden schrijfregels

Gove heeft daarom tien gouden regels bedacht. Zijn centrale uitgangspunt is dat ook je moeder de tekst moet kunnen begrijpen. Naast de richtlijnen schreef hij tevens een uitgebreidere toelichting over stijl en compositie; zo houdt hij o.a. niet van het gebruik van bullet points. Ik heb diens richtlijnen of schrijfregels onderstaand vertaald naar de Nederlandse situatie:

1. Houd het kort: bij twijfel, schrappen.
2. Lees de tekst eerst hardop voor: klinkt het niet, verstuur het dan ook niet.
3. In brieven voegen bijvoeglijke naamwoorden weinig toe en bijwoorden nog minder.
4. Hoe meer de tekst klinkt als een politiek statement, hoe slechter de brief als zodanig is.
5. Zou je moeder ook dat woord, die uitdrukking of zin begrijpen?
6. Neem een voorbeeld aan goede schrijvers uit de literatuur als Gerard Reve of Arnon Grunberg, ter verbetering van je eigen proza.
7. Gebruik altijd concrete woorden en zinnen in plaats van algemene abstracties.
8. Gebruik praktische stijlboeken (of gidsen) van kranten zoals de Volkskrant, de NRC of De Standaard (Ludo Permentier en Ludo van den Eynden, Stijlboek).
9. Gebruik taaladviesboeken, zoals het Witte Boekje, Lynne Truss & Wim Daniëls, Eten, vuren en beuken. Keiharde regels voor interpunctie (Amsterdam 2004) of de klassieker Charivarius, Is dat goed Nederlands?
10. Ons geschreven woord moet helder, elegant en plezierig zijn om te lezen: wees dus trots op je werk omdat je de beste ambtenaar bent.

Kwaliteit

Deze - of soortgelijke - regels (ik draag ze hier slechts ter discussie aan) zouden voortaan standaard aan elke ambtenaar bij indiensttreding op handig zakformaat moeten worden uitgereikt ter verhoging van de algehele norm.
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, als drager van ons cultuurgoed, dient daarom het voortouw te nemen tot een landelijke opschoning van het ambtelijk proza. Ook in Nederland mogen ministers best wel eens wat meer het maatschappelijke debat opzoeken en staan voor kwaliteit en excellentie i.p.v. de productie van kwantiteit en middelmaat.