De papieren dood: Hitler, zijn hond en de Eerste Wereldoorlog

Kunnen archiefstukken (levens)gevaarlijk zijn? In uitzonderlijke gevallen zeker.
Met enige bombarie werd recent een boek gepubliceerd (eveneens verschenen in vertaling) over het gewone soldatenleven van Adolf Hitler tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het zou hier, in publiciteitstaal uiteraard, gaan om een vergeten en daardoor belangrijke episode uit het leven van de later zo bekende Duitse dictator. Lees (veel) meer over de studie van Thomas Weber.

Oorlogservaringen Hitler

Weber put voor zijn studie vooral uit de archieven van het regiment waartoe Hitler behoorde: het Beierse Reserve Infanterie Regiment 16. De oorlogservaringen van deze soldaat waren, voor alle duidelijkheid, weinig uitzonderlijk. Hitler was een boodschapper of koerier die op het hoofdkwartier van het regiment orders overbracht.

[Hitler (hier rechts op de foto) in diensttijd anno 1915. De hond, waarschijnlijk een mascotte van het regiment, keert op meerdere foto's terug.]

Hitler meldde zich in augustus 1914 vrijwillig bij het regiment. Hoewel hij medailles voor moed kreeg (o.a. vanwege zijn deelname aan de Eerste Slag bij Ieper), werd hij slechts eenmaal bevorderd: in november 1914. Volgens zijn maatjes was hij een eenzame, humorloze man en in de ogen van zijn superieuren ontbrak het hem aan leiderschapskwaliteiten - beslist opvallend gelet op zijn latere carrière als dictator.
Afgaande op de algemene ervaringen was het leven aan het front een gruwel, maar Hitler werd ook na de oorlog door zijn (oud-)kameraden niet voor vol aangezien.

Gewond of verblind?

In de laatste weken van de oorlog raakte Hitler verblind door een Britse aanval met gebruik van gasgranaten bij Ieper op 14 oktober. Terwijl hij herstellende was in het ziekenhuis, vernam hij van de Duitse overgave; in Mein Kampf schreef hij dat zijn wereld was ingestort en alles voor niets was geweest. Hitler was daarentegen helemaal niet fysiek gewond, maar leed aan psychosomatische blindheid. Dit verhaal is later door de nazipropaganda verborgen gehouden.
Hitler werd overgebracht van het veldhospitaal in België naar een militaire psychiatrisch ziekenhuis in Pasewalk. De consulterend arts en neuroloog professor Edmund Forster constateerde daar 'hysterische blindheid'.
Door een overdosis stress leed Hitler in wezen aan een vorm van 'shell-shock', een aandoening die toen nauwelijks begrepen werd en met veel achterdocht werd afgedaan als een vorm van aanstellerij. Deze ingebeelde ziekte is een afweermechanisme van het lichaam in reactie op (te veel) stress. Tegenwoordig wordt dit ook wel post-traumatische stress stoornis genoemd.

Mythe

Hitler werd op 19 november 1918 uit het ziekenhuis ontslagen als zijnde hersteld. Hij zou later nooit klagen over enige oogproblemen. De oorlogservaringen bleken hoe dan ook cruciaal voor Hitler en vele latere nazi-partijbonzen. In Mein Kampf (1925) noemde Hitler de oorlog de meest aangename periode uit zijn leven.
Belangrijk was tevens de wijze geweest waarop Duitsland de oorlog moest beëindigen wegens hevige sociaal-politieke onrust. Hierdoor, en de afwikkeling van de vrede, kon het idee ontstaan dat Duitsland was verslagen aan het thuisfront. Van dit algemene ressentiment zou Hitler in politieke zin handig gebruik weten te maken.
Weber ontkent overigens in zijn nieuwe boek dat de periode 1914-1918 Hitler politiek gevormd heeft. Zeker in de eerste maanden na de oorlog kon het nog alle kanten op. Lees een interview met Weber.

Afrekening

Tijdens zijn politieke opkomst in de jaren dertig voerde Hitler een aantal rechtszaken omdat zijn oorlogsverleden in twijfel werd getrokken. Maar het kon nog vele malen erger. Elders kwam ik een veel verontrustender passage tegen over een heuse dodelijke 'paper trail' als gevolg van Hitlers oorlogservaringen.
In de zomer van 1933 - enige maanden voordat Hitler aan de macht kwam - overhandigde Forster een kopie van het medische dossier uit Pasewalk aan enkele anti-nazi vluchtelingen in Parijs. In september 1933 werd Forster ontslagen als professor aan de universiteit van Greifswald. Uit angst dat hij door de Gestapo gearresteerd zou worden, pleegde hij enkele dagen later uit lijfsbehoud zelfmoord.
Kolonel Ferdinand Eduard von Bredow wiens taak het was beslag te leggen op de dossiers te Pasewalk, bekend was met de inhoud en hier met derden over praatte werd door de Gestapo gearresteerd en op 1 juli 1934 'op de vlucht' neergeschoten.
Voormalig kanselier en generaal Kurt von Schleicher, die ook van het bestaan van dit dossier wist, werd de dag ervoor geëxecuteerd samen met zijn vrouw.

Nasleep

De meedogenloze afrekening met eenieder die deze waarheid wist over Hitlers zwakte in tijden van oorlog was één reactie. Een andere was zijn beslissing, genomen in Pasewalk, om de politiek in te gaan. Hitler kon zijn oorlogservaringen in wezen niet goed verwerken en aldus werden die ervaringen leidraad voor zijn latere handelen: ultimo het bewijzen van zijn mannelijkheid door middel van oorlog.

Opmerkelijk

Hitler had dan misschien niet zoveel op met mensen, des te meer hield hij van honden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog adopteerde hij zelfs een hondje dat op een keer vanuit de vijandelijke loopgraven was komen aanlopen. Hij noemde de Jack Russell terrier Fuchsl (of vosje), en het betreft inderdaad bovenstaande hond.
De hond, die door de Engelsen onder meer gebruikt werd als speurhond bij gasaanvallen, werd in augustus 1917 gestolen. Met deze hond aan zijn zijde had Hitler de gasaanval ruim een jaar later wellicht zelfs ontlopen en had de hele nasleep ervan (inclusief de loop van de geschiedenis) er anders uitgezien.


Bronnen

Thomas Weber, Adolf Hitler en de Eerste Wereldoorlog. Het ware verhaal (Amsterdam 2011).
Alan Kramer, Dynamic of Destruction. Culture and Mass Killing in the First World War (Oxford 2008).
Gerhard Hirschfeld, Gerd Krumeich & Irina Renz, Duitse front-soldaten 1914-1918 (Amsterdam 2008).
Gerhard Köpf, 'Hitlers psychogene Erblindung. Geschichte einer Krankenakte', in: Nervenheilkunde. Zeitschrift für interdisziplinäre Fortbildung 24 (2005) p. 783-790.


Nawoord d.d. 09 november 2012
Enige licht redactionele wijzigingen gepleegd qua vorm en inhoud