Welke crash zag ik precies? Context, authenticiteit en herinnering: Zandvoort (2)

Luchtfoto circuit Zandvoort uit 1978, met Tunnel Oost midden links en Bos uit bovenin.

Er zijn enkele opzienbarende, nieuwe feiten aan het licht gekomen omtrent een van mijn populairste blogs, met onder meer mijn persoonlijke herinnering aan een raceongeluk op het Circuit van Zandvoort in 1974.

Summary
In 1973 and 1974, in almost exactly the same spot at Zandvoort, both the Lotus of Emerson Fittipaldi and Ronnie Peterson crashed during practice for the Dutch Grand Prix. I witnessed the aftermath of one of these crashes, which also happens to be one of my earliest childhood memories, and here I try to ascertain which one it was.

Boek

In het boek 30 jaar Circuit Zandvoort (Hilversum/Amstelveen 1978) staat op p. 49 een foto van de Lotus van Emerson Fittipaldi na een crash bij Bos-uit (1973). Dit werpt mogelijk een ander licht op de zaak en zorgt voor nieuwe twijfels over de preciese datering (die ik eerder meende te hebben rechtgezet), want welke crash heb ik dan precies gezien?

Bij het boek verscheen tevens een single (!) met commentaar ingesproken door de mooie stem van Meta de Vries en interviews met vele coureurs, waaronder ook herinneringen van Ronnie Peterson, over het unieke karakter van het duinencircuit te Zandvoort.

Foutieve datering?

In eerste instantie dacht ik nog (niets menselijks is mij vreemd) dat de datering, zoals in het boek geschreven wordt, wellicht op een fout berustte. Maar niets is minder waar.
Een tweede, opgedoken foto toont 'Emmo' namelijk al keuvelend in de pitsstraat van het circuit op 27 juli 1973. Deze wel hele preciese datering plaatst de coureur Emerson Fittipalidi - teamgenoot van Ronnie Peterson en wereldkampioen F1 in 1972 - dus ontegenzeggelijk in de provincie Noord-Holland en op het circuit van Zandvoort in het jaar 1973. Theorie nummer 1 wordt daarmee alvast gelogenstraft.

bron: Nationaal Archief, Collectie Anefo.

Crash?

Een en ander sluit daarmee nog niet uit dat bovenstaande foto toch de wagen van Peterson toont aan de hand van zijn crash op Zandvoort in 1974. Een beschrijving van de inhoud van een dvd over leven en racen van 'Emmo' geeft hieromtrent nader uitsluitsel:

The drama continued in 1973, and we see his title defence start with an unforgettable home victory at the very first Brazilian Grand Prix. It ultimately proved a season to forget, nowhere more so than at Zandvoort, where a practice crash left him in agony – the pre-qualifying warning about painkillers having the same affect as ‘one whiskey’ reminds us what a different world Grand Prix Racing was in the 1970s!

Deze crash, tijdens de trainingen voor de Grand Prix van Zandvoort, was overigens een van de weinige ongelukken in zijn carrière. De resulterende voetblessure betekende dat hij uiteindelijk niet meer dan 3 rondjes in de race kon voltooien, dezelfde noodlottige wedstrijd waarin Roger Williamson nodeloos om het leven kwam na zijn ongeluk in de achtste ronde.

Plaats van herinnering

Emerson Fittipaldi is dus wel degelijk gecrasht in zijn Lotus, in het jaar 1973 en vlakbij de plaats waar ik woonde. Het mysterie is daarmee in wezen alleen maar vergroot. De herinnering aan de inktzwarte John Player Special bolide, waar ik als klein jongetje naar stond te kijken en een afgebroken stukje van mee naar huis nam, kan dus net zo goed uit 1973 dateren als van 1974 zijn!
Kan ik soms beide ongelukken hebben gezien? Dat is theoretisch heel goed mogelijk aangezien wij vanaf 1973 in Zandvoort woonden, ook al heb ik volgens mijn geheugen maar 1 keer naast de wagen gestaan. In het ene geval was ik pas twee jaar oud en in het andere net drie.
In mijn vage herinnering stond ik rond de wagen en heb er tevens omheen gelopen. Dit laatste zou dan toch meer pleiten voor de tweede optie, met name omdat ik er volgens de familieoverlevering laat bij was met lopen. Zodra mensen mij zagen lopen, liet ik mij meestal subiet weer op de grond vallen en kroop rustig verder.

Exacte locatie

Beide ongelukken vonden desondanks op verschillende locaties plaats, zij het slechts een honderdtal meters van elkaar verwijderd: Fittipaldi crashte bij Bos uit, terwijl Peterson zijn ongeluk had op het baanvak Tunnel Oost.

Het baanvak Tunnel Oost richting Panoramabocht (1979). Bron: Tumblr

Bij het aanremmen van de Panoramabocht weigerden de experimentele achterremmen van zijn nieuwe Lotus type 76 dienst. Peterson crasht die dinsdag 11 juni 1974 hard en is een half uur buiten bewustzijn omdat een houten paal van  één van de hekken tegen zijn helm komt.

bron: De Telegraaf

Die helm is nu overigens in het trotse bezit van de Nederlandse Peterson-fan Joris Meuffels. Later in het ziekenhuis in Haarlem zal een (lichte) hersenschudding bij de coureur worden vastgesteld.

De beschadigde helm van Ronnie Peterson: collectie Joris Meuffels.

Ik kan mij nog wel iets van de omgeving herinneren vanwege de benodigde klauterpartij in de duinen: die was vrij beschut met bosjes en bomen. Ook de vanghekken waarin de Lotus verwikkeld was geraakt staan mij nog goed voor ogen, en die vormen in deze kwestie een cruciaal detail. Een jaar eerder was ook de Nederlandse autocoureur Hans Kok hier in de fout gegaan.

bron: www.racehistorie.nl

Bos uit kent daarentegen, zoals de naam eigenlijk al aangeeft, een onbeschutte omgeving: men verlaat hier het bosrijke deel van het circuit aan de linkerkant langs een duintop, met slechts vangrails aan weerskanten van de baan.
Daarmee lijkt het pleit dan toch definitief beslecht ten gunste van de crash met Ronnie Peterson in 1974, ook al heb ik geen documentair bewijs en evenmin het object van adoratie in kwestie (een klein stukje van de monocoque). Mijn latere loyaliteit aan hem berust desalniettemin mogelijk op een - weliswaar kleine - leugen: wie vertrouwt op herinneringen alleen is, kortom, zijn leven niet zeker.


Gerelateerde blogs

Brand en de autorensport 1: Zandvoort
Context, authenticiteit en herinnering (1): Zandvoort

(On)bekende archiefbegrippen (2): feudiste

Heeft archivistiek iets van doen met het communisme? Wellicht meer dan je denkt, zo leert een episode uit de Franse geschiedenis. In het 18e-eeuwse Frankrijk leefde de zogeheten feudiste zelfs van het bestuderen van oude archieven en was in feite de voorloper van archivarissen!

Summary

The existence of records on land holdings became more or less the undoing of the French aristocracy. Professional researchers or 'feudiste', who looked for seugneurial rights and thus income, contributed substantially to the makings of the French Revolution. They were also forerunners of the profession of archivists.

Edme de La Poix de Fréminville (1683-1773)

Edme was afkomstig uit een geslacht van kooplieden en kleine ambtenaren. In 1713 vestigde hij zich als notaris in Marcigny.

Très rapidement, notre homme se tailla une belle réputation dans les opérations de rénovations des terriers (cadastres seigneuriaux) et dans la défense des causes féodales (devenant du coup spécialiste de ces questions = feudiste).

Een feudiste was dus een specialist in het feodaal of heerlijk recht d.w.z. in de opdeling van het land in heerlijkheden of territoriale kadasters.
Later zou Edme baljuw worden van het markiezaat van La Palisse en ook diverse traktaten schrijven over het feodaal recht: hij was een van de bekendste juristen van zijn tijd, ook wel 'de prins der feudisten' genoemd. In 1773 stierf hij te Lyons.

Feudiste

Fréminville is daarmee min of meer de aartsvader der feudisten. Het woord feudiste komt als zodanig al in de 16e eeuw in het Frans voor en is afgeleid van het latijn: feudum.
De feudiste was als rechtspersoon een notaris of jurist (m.a.w. een gespecialiseerd advocaat) die feodale archieven doorspitte (speciaal de zogeheten terriers) en probeerde het inkomen van edelen te vergroten door oude heerlijke rechten te gelde te maken. Kortom, 'an expert on seigneurial administration'.
In standaardcontracten wordt bepaald dat eenderde van de opbrengsten voor henzelf zijn. Feudisten profiteerden dus net zo hard van het feodalisme als hun meesters. Zo mogelijk had elke, zichzelf respecterende adellijke (groot)grondbezitter een dergelijk rechtspersoon in dienst.

Terriers

De terriers bestaan uit zogeheten 'reconaissances' of akten waarin twee rechtspartijen een afspraak laten optekenen omtrent landbezit of geld. De terriers, opgesteld door een commissaire, bevatten tevens genealogische informatie en zijn dus in het algemeen een nuttige bron.

Foto: John W. McCoy

Francois-Noël Babeuf (1760-1797)

Francois-Noël Babeuf geldt als een van de intelligentste sympathisanten van de sansculotten, de middenstanders die de basis vormden voor de Franse revolutie. Later, vanaf juni 1792, werden zij synoniem voor de radicale republikeinen. Babeuf was voor zijn revolutionaire periode werkzaam geweest als feudiste; tegenwoordig geldt hij als de eerste socialist en tevens als een van de voorlopers van het communisme (de utopische variant).
Babeuf was al voor de revolutie van 1789 gedesillusioneerd geraakt omtrent de sociale toestand in Frankrijk. De ellende van de arme boeren liet hem niet onberoerd, want zij zaten klem tussen feodale heffingen en intense concurrentie door rijkere boeren, die profiteerden van het opkomende kapitalisme. Het betalen van belasting werd in Frankrijk nog veel meer gezien als een collectieve verantwoordelijkheid van gemeenschappen i.p.v. een individuele eigendomsheffing. Later legde hij het zelf zo uit:

Onder het oude regime ben ik feudiste geweest, en misschien wel daarom ben ik onder het nieuwe zo'n vurig tegenstander geworden van het feodalisme. In het stof van de archieven van baronnen en graven heb ik de gruwelijke geheimen ontdekt van de hebzucht van de adel.

'Gracchus Babeuf'

Babeuf was geboren in Saint-Quintin. Op zijn zeventiende wordt hij leerling op een notariskantoor, meer speciaal bij un notaire feudiste. In 1781 begint hij zelfstandig te Roye in Picardië als commissaire à terrier (landopmeter). Door de Franse revolutie zou hij politiek actief geraken. Later zal hij zijn eigen verleden ontkennen en zeggen dat hij géomètre was geweest.
Hij meet zich de naam Gracchus aan, naar de Romeinse broers die als volkstribuun land verdeelden onder de armen. In 1790 publiceert hij op dit gebied zijn Cadastre perpétuel; zijn theorie van landverdeling en collectieve boerderijen zou later babouvisme gaan heten.

Hij hielp mee bij het organiseren van het boerenverzet tegen de belastingheffing, en na 1791 steunde hij het herverdelen van land. Babeuf sloot zich aan bij de jakobijnen en werd Secretaris van het Comité des subsitances, dat zich binnen de Commune van Parijs met voedselhulp bezighield. Hij moest voedsel vinden, zorgen dat prijsmaatregelen van de jakobijnen werden uitgevoerd en speculanten bestraffen. Zijn droom was een maatschappij waarin iedereen te eten had en de immorele rijken aan strenge regels zouden worden onderworpen.

Administratieve verbeteringen

Gedurende zijn verblijf in Roye (bij Arras) ontwikkelt hij, n.a.v. de publicatie van een boek in 1785 van Charles-Louis Aubry de Saint Vibert getiteld Les Terriers rendus perpetuels een eigen, vereenvoudigd administratief stelsel inzake het grondbezit.
Aubry's methode hield het bijhouden van tien cahiers of boekdelen in. De documenten werden daarnaast ingedeeld in vier categorieën: de territoriale eenheid of het domein, de parochie, de heerlijkheid en de chapitres of 'feudal acts' (heerlijke rechten).

Portret van Babeuf.

Babeuf op zijn beurt simplificeert dit stelsel door de heerlijkheid als basiseenheid te nemen, hier volledige overzichten van samen te stellen en het bijhouden van nog slechts vier cahiers. In een klein pamflet uit 1786 getiteld Mémoire pour les propriétaires etc. werkt hij dit idee uit.
Ondanks zijn pogingen tot zelfpromotie, òf wellicht dankzij, gaat het snel bergafwaarts met de administratieve carrière van Babeuf. Hij ligt continue overhoop met zijn superieuren en kiest mede daarom waarschijnlijk de kant van de boeren tijdens de revolutie. In de jaren daarna zal hij voornamelijk als journalist en propagandist werkzaam zijn. Op 28 mei 1797 wordt hij geguillotineerd wegens betrokkenheid bij een complot ruim een jaar eerder.

Wolff en Deken

Gedurende deze periode (sinds 1788) verbleven ook de Nederlandse schrijfsters Betje Wolf en Aagje Deken in Frankrijk vanwege hun patriottische sympathieën. Babeuf zou zich notabene enige tijd bekommeren om het Bataafs Legioen (gevluchte leden van patriottische vrijkorpsen).

'Tot de ontwikkelde vrienden van het eerste uur behoorde ook het echtpaar Michallet. Hij is 'commissaire feudiste' (rentmeester) en verklaard tegenstander van de heerlijke rechten der aristocratie. In 1791 publiceert hij op eigen kosten te Trévoux zijn brochure Le mystère des droits féodaux déviolé

Aldus P.J. Buijnsters in zijn boek over dit schrijversduo uit 1984. De vertaling van rentmeester door hem gegeven, die tenslotte vooral het domein beheerde en de heerlijke rechten inde, is in dit verband overigens wellicht wat te breed gesteld.
Opvallend is verder de overeenkomst met Babeuf: de professionele bestudeerders van het feodale stelsel - de feudisten - walgden kennelijk steeds meer van dit systeem. Of was deze latere bekering een vorm van revolutionaire zelfrechtvaardiging?
Dat bestudering van documenten desondanks in wezen de aanzet gaf tot ontmaskering van de adel en dus mede gestalte gaf aan de Franse revolutie, lijkt mij een interessante these voor nader onderzoek.

Heerlijke rechten

Ook Nederland was ten tijde van het ancien regime een lappendeken van kleine of grote heerlijkheden: rechtsgebiedjes met elk hun eigen heer en heerlijke rechten. Die rechten waren vaak aan de grond of de persoon gebonden, zoals chijnsen, die pachters moesten betalen. Andere heerlijke rechten waren een afgeleide daarvan zoals bijvoorbeeld het recht op de wind.
Onderzoek naar heerlijkheden is helaas een marginale bezigheid. Dit najaar hoop ik op een dergelijk onderzoek over de stad Breda als bestuurlijke eenheid te promoveren.
Zo af en toe wordt ook Nederland nog wel eens opgeschrikt door al eeuwenlang sluimerende feodale rechten, zoals enkele weken geleden nog een dertigtal bewoners in Kamerik namens de Stichting van het kasteel Renswoude.



Inmiddels lijkt binnen de Utrechtse regio ook Woerden te worden aangeslagen en het nieuwsitem steeds groter te worden.

De eerste archivaris?!

De feudiste leefde aldus van het bestuderen van (oude) archieven. Daarmee zijn zij in wezen ook als grondleggers van de beroepsgroep der archivarissen te beschouwen. Dit blijkt eveneens uit de titel van het volgende boek: Du feudiste à l'archiviste (Parijs 1955) van Pierre Piétresson de Saint-Aubin.
Ook Babeuf was in 1792 enige tijd archivaris van de Somme regio te Amiens en daarna van 1792-3 administrateur van Montdidier, waar hij overigens beschuldigd werd van valsheid in geschrifte. In de loop van 1786 werkt hij aan een nadere uitwerking van zijn Mémoire: dit boek - L'Archiviste terriste etc. - zal nooit verschijnen.
Van feudisten naar archivarissen en van socialisten naar communisten blijkt zodoende in de geschiedenis maar een kleine stap te zijn geweest. In Frankrijk is Babeuf al langer een icoon; archivarissen moeten voortaan zijn naam tenminste ook weten.


Gerelateerde blogs
(On)bekende archiefbegrippen (1): de camminatore


Bronnen en literatuur (algemeen)

F.C.J. Ketelaar, Oude zakelijke rechten vroeger, nu en in de toekomst (Zwolle 1978).
R.B. Rose, Gracchus Babeuf: The First Revolutionary Communist (Londen 1978); speciaal hoofdstuk 2.
David Priestland, De rode vlag. De wereldgeschiedenis van het communisme (Amsterdam 2009), speciaal hoofdstuk 1.
Hilton L. Root, Peasants and King in Burgundy: Agrarian Foundations of French Absolutism (Berkeley, CA 1987).
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gracchus_Babeuf
http://www.archivesdefrance.culture.gouv.fr/action-culturelle/celebrations-nationales/brochure-2010/vie-politique/gracchus-babeuf/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Zakelijk_recht

De politie is uw beste vriend!?

De Britse politie bewaard eindeloos veel gegevens van onschuldige mensen in een nationale database.
Dit is onlangs bekend geworden dankzij een FoI van de Guardian.

Summary
By and large police records, aided and abatted by modern technology, probe too much into the private lives of individuals. This close surveillance of society however can be traced back at least a century in the archive of the police of Amsterdam.

Rapportages

Ca. 14 miljoen zogeheten 'police intelligence reports' van de hoofdstedelijke politie en nog eens 38 miljoen van andere politiekorpsen staan ter beschikking van alle politiediensten in het land dankzij de Nationale Politie Database. (PND). In het jaar 2011 telde de PND maar liefst 317.2 'records'.
De rapportages van de inlichtingendiensten zijn vergelijkbaar met ons proces-verbaal (pv) waarin een politieambtenaar opschrijft wat hij heeft opgemerkt. In het Nederlandse geval kan het daarbij eveneens om een strafbaar feit gaan.

The Met intelligence files includes details about protesters who have attended demonstrations, unconvicted "persons of interest", associates of criminals, including lists of phone numbers stored on perpetrators' phones, allegations of crimes, and victims of sexual or domestic abuse. The database also contains almost 40,000 images.

 Nationale database

De nationale database (PND) is gecreëerd als belangrijkste recommandatie van de Bichard Inquiry. Deze commissie o.l.v. Sir Michael Bichard onderzocht het falen van de politie inzake de 'Soham murders' in 2002.
Schoolconciërge Ian Huntley vermoordde destijds twee meisjes, bekend geworden van hun foto in Manchester United shirt, maar had de baan eigenlijk helemaal niet mogen krijgen wegens een reeks van eerdere aanrakingen (maar geen veroordeling) met de politie.

De schoolmeisjes Holly Wells en Jessica  Chapman.

De database is in handen van de National Police Improvement Agency die heeft toegegeven dat zij gegevens bevat van ca. 15 miljoen Britten: een op de vier inwoners dus. Aangezien 9,2 miljoen Britten een criminele veroordeling heeft volgens officiële cijfers, bevat de database gegevens van miljoenen onschuldige mensen. Onder hen vallen alle slachtoffers van sexuele misdrijven en huiselijk geweld.

Ook de politie van Wiltshire is erg blij met de PND.

De database is een samenvoeging van ca. 150 systemen en is sinds ruim een jaar in werking getreden. De kosten bedroegen 75 miljoen Britse pond en de bouw stond onder leiding van Logica. De informatie komt real time beschikbaar en er gelden zes verschillende veiligheidsmechanismen.
De database zal binnenkort worden overgenomen door een nieuwe organisatie: de Police ICT Company Ltd. Dit lichaam is gecreëerd ter operationale ondersteuning van de politiediensten, waardoor 'senior officers' zich minder met het managen van de ICT hoeven bezig te houden.

Criminalisering

Volgens de politie zorgt het delen van de informatie voor een snellere voortgang van onderzoeken en worden bijvoorbeeld nieuwe misdaadpatronen eerder herkend. Burgerrechtengroeperingen vrezen daarentegen voor een criminalisering van onschuldige mensen. Inlichtingen zijn volgens hen een te rekkelijk begrip:

"If something is 'intelligence' it is by definition composed of guesswork, speculation and hearsay. It has the capacity to criminalise the innocent and affect people's lives in all sorts of ways if they get flagged as 'of interest' to the police."

Een woordvoerder van de hoofdstedelijke politie verklaarde dat de gegevens wettig en binnen strikte kaders worden verzameld.

Invoer en inzage

Before being entered on to the PND, Met intelligence records are entered on a Scotland Yard database named Crimint Plus, described as "the largest law enforcement intelligence system in the world" by former Met detective chief inspector Peter Ship. An estimated 2,000 reports are entered every day on Crimint, which was established in 1994 and since 2005 has doubled in size.

Most Crimint intelligence records are stored for a minimum of six years in accordance with police data retention policy. They are accessible by around 40,000 Met employees, plus up to 12,000 from 65 forces and agencies across Britain through the PND – though some information deemed sensitive is held more securely and cannot be accessed by all users.

Een woordvoerder van de beheerder van de PND verklaarde hieromtrent nog het volgende:

"Each individual police force as the data owner will decide what information is stored on the PND. The public has a right to expect the police to share intelligence information to prevent and detect crime and to protect our communities. Under the Data Protection Act, individuals can access information about them that is held on the PND."

Historische context

Van de Amsterdamse politie is een register van rapporten bewaard gebleven over het toezicht op anarchisten en vreemdelingen over de periode 1903-1907. Dit register geldt als een van de 'schatten' van het archief.

bron: Stadsarchief Amsterdam

Anarchisten werden destijds als een groot maatschappelijk gevaar beschouwd. Maar het register bevat tevens gegevens over vreemdelingen, prostituees en homoseksuelen. Hieruit blijkt dat de recherche van de politie ook destijds zijn surveillancetaken breder opvatte.
Van al het voorgevallene op een politiepost werden te Amsterdam meldingsrapporten gemaakt die in samenvatting als dagrapporten verschenen. Dag- of nachtrapporten zijn over het algemeen de belangrijkste rapportages van de politie in hun taakuitvoering. In Leiden zijn er ook nog 'Bijzonderhedenboeken' over al het voorgevallene op straat. In 2010 organiseerde het Stadsarchief i.s.m. het Persmuseum een expositie over 'misschien wel het mooiste archief dat we hebben'.
De spreuk 'De politie is je beste vriend' staat min of meer symbool voor de gemoedelijke wijze van politioneren in Nederland. Het imago van Oom Agent of 'bromsnor' heeft vanaf de jaren tachtig echter flink afgedaan, met name door het optreden van de hoofdstedelijke politie: Kroningsoproer (1980), krakersrellen (o.a. Hans Kok), IRT-affaire (1994), etc.
Behalve de vorming van één nationaal politiekorps per 1 januari 2013, zal onder meer ook het uniform worden aangepast.

Literatuur
Henri Beunders en Marcella van der Weg, Pers & Politie in Amsterdam (Amsterdam 2010).


Gerelateerde blogs

Zoek (3): Engelse wantoestanden (2)
De overheid en de ICT: het UWV
Het oudste opsporingsbericht. Een genealogische puzzel uit 1823 
Zoek (2): Nederlandse wantoestanden
Zoek (1): Engelse wantoestanden

Grootste archiveringsschandaal in het Vaticaan (ooit)?

Begin deze week is Paolo Gabriele, 46 jaar oud, officieel in staat van beschuldiging gesteld wegens diefstal van documenten. Hij kan maximaal zes jaar gevangenisstraf krijgen.

Summary
"Vatileaks" has rocked the papal establishment and curial offices in the heart of Rome. Since the beginning of 2012 secret documents have been leaked to the press and the pope's butler has now been uncovered as the confidential insider. The documents have revealed serious infighting over more transparancy, especially in the field of banking.

Vatileaks

In de loop van januari en februari lekten een aantal documenten naar de Italiaanse pers, waaronder persoonlijke brieven aan de paus. In sommige documenten werd corruptie en mismanagement binnen het Vaticaan aangekaart, waardoor er alleszins sprake bleek van een interne machtsstrijd.
In een brief van Carlo Maria Viganò, waarmee het schandaal begon, werd bijvoorbeeld hevig afgegeven op gunstige contracten bij projecten ten behoeve van bevriende firma's, 'false invoicing' en ontbrekend geld. Viganò werd vervolgens vroegtijdig overgeplaatst naar Washington als ambassadeur of nuncio.
De hele affaire werd in de media al gauw Vatileaks gedoopt en heeft sindsdien kranten en weekbladen plus televisieprogramma's in Italië gedomineerd.

Enkele van de documenten.

Gianluigi Nuzzi

Onderzoeksjournalist Gianluigi Nuzzi (geb. 1969) werd via tussenpersonen benaderd door een klokkenluider en kreeg later van deze informant een USB-stick met documenten overhandigd. Op basis hiervan schreef hij een boek, Sua Santita (Zijne Heiligheid), over corruptie en misstanden in het Vaticaan dat medio mei is verschenen.

De redacteur van L'Osservatore Romano (de eigen krant van het Vaticaan) begon bijvoorbeeld een lastercampagne tegen een rivaliserende redacteur van L'Avvenire (een krant namens de bisschoppen) wegens diens seksuele geaardheid met behulp van een krant uit de mediastal van Berlusconi.
Andere brieven tonen collusie tussen de regering van Berlusconi en het Vaticaan over hoe druk van de EU te omzeilen om belasting te betalen voor kerkelijke bezittingen. Grote donaties in cash aan de paus van banken en een televisiepresentator worden beschreven, evenals de gift van een grote truffel ter waarde van 100.000 euro aan de armen.

Machtsstrijd

Nuzzi zegt zelf, in een interview met het Franse katholieke magazine Pèlerin, de Kerk niet te willen schaden en dat hij een eindeloos respect heeft voor paus Benedictus XVI. De paus zou door alle schandalen zijn apostolische hervormingen geblokkeerd zien. De documenten werpen vooral een kwaad licht op kardinaal Tarcisio Bertone, min of meer de premier van het Vaticaan.
Bertone staat als staatssecretaris sinds halverwege 2006 aan het hoofd van de bureaucratie in de contacten met andere nationale kerken en de diplomatieke dienst. Inmiddels is hij verwikkeld geraakt in een machtsstrijd, met als centrum de stad Milaan, over de aanstaande opvolging van paus Benedictus. Als bisschop van Genua bestreed hij eerder onder meer het boek de Da Vinci Code van Dan Brown.

Informatievrijheid

In het boek zijn heel wat vertrouwelijke documenten van het Vaticaan opgenomen. De auteur zegt in het interview zeer weinig over hoe hij aan de documenten geraakte. ‘Gekregen van katholieken die al jaren in het Vaticaan werken. Zij willen de Kerk niet schaden en zijn trouw aan de paus en de Kerk maar zij zijn niet akkoord met de hypocrisie aan de top van de Kerk’, luidt het.

Nuzzi hoopt dat zijn boek zal bijdragen tot wat meer transparantie achter de hoge muren van het Vaticaan. De documenten tonen in ieder geval dat er ook binnen het Vaticaan zorgen bestaan over transparantie. ‘De lekken zijn goed voor het welzijn van de Kerk’. Ook in een ander interview verdedigt hij zich wegens het recht op informatievrijheid.
Volgens de kerk zijn de publicaties daarentegen juist immoreel en zelfs crimineel want gebaseerd op diefstal: volgens aartsbisschop Angelo Becciu heiligt het doel daarom niet de middelen.

Vaticaanse bank

De voorzitter van de Vaticaanse bank, Ettore Gotti Tedeschi, werd een dag na de arrestatie van Gabriele ontslagen wegens een verslechtering van de normen voor goed bestuur. Tedeschi ('the Pope's banker') had voor zijn eigen veiligheid tussentijds een geheim dossier aangelegd met compromitterende informatie over leidende figuren in kerk en politiek voor het geval hij zich moest weren tegen valse aantijgingen of vermoord zou worden.
De bank - ook wel IOR of Instituut voor Religieuze Werken geheten - heeft overigens recent voor het eerst enige opening van zaken gegeven; zij voldoet inmiddels aan de minimale normen voor transparantie binnen de bankensector. De bank beheert ongeveer 35.000 rekeningen van katholieke congregaties, bisdommen etc; de jaarlijkse begroting van het Vaticaan bedraagt ongeveer 250 miljoen euro.

Nuzzi schreef eerder al, in 2010, een vergelijkbaar boek over het financiële wanbeleid van de Vaticaanse Bank - in Nederland verschenen als Vaticaan BV - op basis van 4.000 documenten gevonden in een afgelegen Zwitserse boerderij. De papieren waren van monsignor Renato Dardozzi (1922-2003), een van de invloedrijkste medewerkers van de Vaticaanse bank aan het eind van de vorige eeuw (lees meer over de financiële schandalen van toen).

Onderzoek

Het Vaticaan begon aan de hand van de vele lekken in april een eigen onderzoek met een commissie van kardinalen geleid door kardinaal Julián Herranz, lid van Opus Deï, later ondersteund door de eigen politie of gendarme. Gabriele werd op woensdag 23 mei gearresteerd nadat onderzoekers in zijn appartement een grote hoeveelheid (d.w.z. dozenvol) vertrouwelijke documenten vonden.
Gabriele is voormalig butler of majordomus van paus Benedictus XVI en was in dienst vanaf 2006; hij was tevens korte tijd in dienst van diens voorganger. Gabriele serveerde de paus diens maaltijden, kleedde hem en begeleidde hem ook vaak in de pausmobiel waar hij voorin naast de chauffeur zat. Hij woonde met zijn vrouw en drie kinderen in het Vaticaan.

De paus toonde zich diep geschokt over dit gedrag van zijn naaste vertrouweling. Gabriele zou e-mails en brieven die lagen op het bureau van Georg Gänswein, particulier secretaris van Benedictus, hebben gefotokopieerd en naar de media (lees: Nuzzi) hebben gelekt. Ook Gänswein geldt, naast Bertone, als belangrijk doelwit van tegenstanders van de paus.

De butler heeft het gedaan?

Omdat het Vaticaan geen gevangenis heeft werd Gabriele aanvankelijk vastgehouden in een van de drie politiecellen die het land rijk is, meestal gereserveerd voor zakkenrollers. Dit kan zonder aanklacht tot een maximum van 100 dagen (tweemaal 50 dagen, met eenmaal tussentijdse verlenging). Sinds juli is hij onder huisarrest geplaatst. Indien veroordeeld, zal hij naar een Italiaanse gevangenis verhuizen i.v.m. een uitwisselingsverdrag. Een pardon van de paus behoort echter eveneens tot de mogelijkheden.
Gabriele heeft inmiddels bekend en gezegd de corruptie binnen de kerk te willen bestrijden. Volgens de onderzoekers zou hij aan paranoia leiden en manipuleerbaar zijn. Bij de huiszoeking zijn tevens een cheque aan de paus ter waarde van 100.000 euro, een goudklompje en een zestiende-eeuwse kopie van de Aeneas van Vergilius gaangetroffen.
In de aanklacht is sprake van een handlanger genaamd Claudio Sciarpelletti, een computerexpert (of videoprogrammeur). Hij zou een pakketje met brieven hebben gekregen van Gabriele maar hier verder niet naar om hebben gekeken. Het onderzoek is nog lopende; het Vaticaan overweegt ook nog altijd stappen te nemen tegen Nuzzi. Ook zou Gabriele documenten hebben gedeeld met zijn biechtvader maar die zijn verbrand.
Volgens Nuzzi zou er sprake zijn van tot wel mogelijk twintig informanten. En gedurende de hechtenis van Gabriele is het lekken gewoon doorgegaan. Het echte lek wordt ook wel als Il Corvo (De raaf) aangeduid; de butler zou slechts een zondebok zijn, oftewel il postino (de boodschapper of postbode).

Pausdom: intriges

Dat het Vaticaan een obsessie met geheimhouding heeft staat onderhand wel vast, zoals ook het recente kindermisbruikschandaal heeft aangetoond. Het pausdom is al eeuwenlang het brandpunt van intriges en factiestrijd, hoe klein het ministaatje inmiddels ook moge zijn.
Tot halverwege de negentiende eeuw was de Heilige Stoel tevens een belangrijke regionale speler binnen Europa met internationaal gezag en allure. Wie momenteel kijkt naar de tv-serie The Borgias, met Jeremy Irons als paus Alexander VI, zal wekelijks meesmullen van de als heuse maffiafamilie neergezette Spaanse familieclan der Borgia's eind vijftiende eeuw.

Geheim archief

Het Vaticaan bezit ongetwijfeld een van de mooist denkbare archieven ter wereld: het zogeheten Archivio Segreto. Met in totaal 85 kilometer lengte fungeert het sinds 1612 als het centrale archief van de Heilige Stoel, maar is in wezen het privé-archief van de paus.
Dit jaar wordt tevens een speciale tentoonstelling gehouden in het Capitolijns Museum te Rome van de meest bijzondere kerkhistorische documenten getiteld Lux in Arcana: bekijk een fraaie selectie van documenten.
De spannende trailer van de tentoonstelling (let vooral op de muziek!) mag als voorbeeld dienen hoe archiefonderzoek op aantrekkelijke wijze voor de buitenwacht te presenteren.



Wegens de verschijning van een bijzonder boek over de geheime archieven, werd eerder in 2009 onderstaande video gemaakt met een uitgebreider bezoek aan de archiefruimten - ook wel de Bunker geheten.

Gerelateerde blogs

Grootste archiveringsschandaal in Amerika (ooit)
Grootste archiveringsschandaal in Nederland (ooit)?


Nawoord d.d. 9 november 2012/8 januari 2014

Op 6 oktober is Paolo Gabriele veroordeeld tot achttien maanden gevangenisstraf: de eis tegen hem was aanvankelijk drie jaar, maar men zag ruimte voor diverse verzachtende omstandigheden.  Eerder gedurende het proces klaagde hij nog over mishandeling.
Vrij algemeen wordt verwacht dat de paus hem pardon zal verlenen. Dit is inderdaad gebeurd met Kerstmis 2012, toen de paus hem persoonlijk opzocht in de gevangenis.

Grootste archiveringsschandaal in Amerika (ooit)?

De Standard Chartered Bank wordt ervan beschuldigd jarenlang geld te hebben witgewassen voor onder meer Iran.
De bank zou tussen 2001 en 2007 ca. 60.000 geheime transacties met dit land verborgen hebben gehouden, ter waarde van meer dan $250 biljoen oftewel 200 miljard euro. De bank zou daarmee miljoenen dollars aan provisie hebben binnengehaald.

Summary
Standard Chartered Bank has been accused of being a 'rogue institution', according to a report produced in New York by a new financial watch dog. The bank has systematically evaded (financial) sanctions with Iran. Although the bank has denied the report, a settlement has been agreed upon in order to keep its banking licence.

Onderzoek

De New York State Department of Financial Services doet momenteel onderzoek naar de bank. Deze nieuwe financiële waakhond (opgericht in het najaar van 2011) heeft een negen maanden durend onderzoek gehouden waarbij meer dan 30.000 pagina's aan documenten is doorgenomen. Uit het rapport blijkt onder meer de volgende overtredingen:

- falsifying business records;
- offering false instruments for filing;
- failing to maintain accurate books and records of all transactions effected and all actions taken on behalf of SCB;
- obstructing governmental administration;
- failing to report misconduct to the Department in a timely manner;
- evading Federal sanctions
- and other violations of law

De illegale archiveringspraktijken van de bank zijn daarmee ongekend. De SCB was kortweg 'a rogue institution'.

"SCB's actions left the US financial system vulnerable to terrorists, weapons dealers, drug kingpins and corrupt regimes, and deprived law enforcement investigators of crucial information used to track all manner of criminal activity," volgens het rapport.

En toezichthouder Deloitte krijgt er eveneens van langs. De accountants-en consultancyfirma moest een zogeheten 'look-back review' maken over de periode 2002-2004, maar op verzoek van de SCB werden de passages over verkeerde transacties met Iran afgezwakt.

Elektronisch bankieren

Sinds 1979 gelden er namens de Verenigde Staten economische sancties tegen Iran die in 1995 speciaal op financieel gebied (transacties in US dollars) nog eens werden verscherpt. De onderzochte transacties werden door het filiaal van de bank in New York behandeld.
Een zekere mate van handelen namens Iraanse klanten was tot november 2008 toegestaan zo lang het geld zijn oorsprong niet had in Iran of daar eindigde (zogeheten 'U-turns'). Voor het wel of niet toestaan van dergelijke transacties zijn de (correcte) gegevens van een 'wire-transfer message' (of directe overboeking) cruciaal.
Het elektronisch bankieren gebeurt volgens het zogeheten SWIFT-systeem, een soort internationale betalingsstandaard tussen banken onderling die bestaat vanaf 1973. SWIFT staat daarbij voor Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications. In het systeem worden zoveel mogelijk gegevens vertaald naar codes.

Uitdraai van een SWIFT-transactie

Iran

In emails die teruggaan tot tenminste 1995 werden door advocaten van de bank suggesties gedaan hoe de sancties te ontlopen. Er werd door het hoger management zelfs een officieel handboek opgesteld voor de illegale praktijken: Quality Operating Procedure Iranian Bank Processing.

"The bank was also accused of falsifying SWIFT wire payment directions by stripping the message of unwanted data that showed the clients were Iranian, replacing it with false entries."

Verwijzingen naar de Iraanse herkomst van de overboekingen, waaronder van de Centrale Bank en Bank Melli, werden te New York verwijderd waarna de transactie met andere gegevens (bv. 'No name given') of codes werd doorgestuurd naar filialen in Europa ten uitvoer.
In 2006 werden voor het eerst intern vragen gesteld over deze methode, maar die werden weggewuifd. Ook uit andere uitlatingen blijkt dat de bedrijfscultuur geen kritiek duldde.

Maatregelen

De geschiedenis van SCB gaat terug tot halverwege de 19e eeuw, hoewel de bank in zijn huidige structuur stamt uit 1969. De bank is opgericht in Azië waar zij nog altijd sterk is vertegenwoordigd; tweederde van de winst komt uit deze regio. Qua omvang is het de vijfde Britse bank. Nadat alle grote Britse banken deze zomer bij financiële schandalen betrokken zijn geraakt, was het nog de enige bank met een intacte reputatie. De bank sponsort o.a. de voetbalclub van Liverpool.

Recent werd ook een andere bank, HSBC, beschuldigd van witwaspraktijken - zij het op kleinere schaal. De SCB zegt sinds 2010 met de Amerikaanse autoriteiten samen te werken in een apart onderzoek. Uit dat eigen onderzoek zou blijken dat er slechts 300 transacties niet door de beugel kunnen met een waarde van $14 miljoen. Ook de Amerikaanse autoriteiten met wie wordt samengewerkt zijn (onaangenaam) verrast over de voorlopige uitkomst in New York, waar de onderzoekers wellicht een te ruime interpretatie van de regels hebben gepleegd.
Medio augustus moet de leiding zich verantwoorden voor de FSD die bij machte is de banklicentie in te trekken. De FSD onderzoekt ook nog transacties met Libië, Myanmar en Soedan. Een eventuele boete zou tientallen tot honderden miljoenen dollars kunnen belopen.


In dezelfde reeks zijn (later) verschenen/If you enjoyed this you might also like to read:
Grootste archiveringsschandaal in Nederland ooit (?)
Grootste archiveringsschandaal in het Vaticaan (ooit)?
Grootste archiveringsschandaal Amerikaanse politie (ooit)?
Grootste archiveringsschandaal Zuidafrikaanse politie ooit?


Gerelateerde blogs
Zoek (3): Engelse wantoestanden (2)



Nawoord 20 augustus 2012

Op de dag voor verschijning van de toezichthouders in New York heeft SCB op 14 augustus een schikking bereikt van 340 miljoen dollar. Een schikking geldt overigens juridisch gezien niet als een schuldbekentenis. Maar op deze wijze is wel juridische vervolging voorkomen. Angst om de bankvergunning te verliezen was waarschijnlijk de voornaamste reden om te schikken.

Geschiedenis verjongt alsmaar (2): verleden

Geschiedenis komt wezenlijk steeds dichterbij naarmate de tijd vordert, zo luidt de enigszins paradoxale conclusie van de afgelopen decennia.

Erfgoed

In 1985 verscheen het boek 'The past is a foreign country' van David Lowenthal over het ontstaan van de 'heritage industry', oftewel 'cultural heritage' (lees erfgoed). Geschiedenis dient volgens hem niet langer meer als basis voor macht of privileges; meritocratie en democratie hebben daar tenslotte een einde aan gemaakt.
Maar omdat het verschil of de afstand tussen het heden en het verleden steeds groter werd, ontstond er tegelijkertijd door allerlei groepen een groeiende behoefte aan om - van alles - over hun eigen verleden te bewaren.
Deze nieuwe bewaarimpuls heeft vervolgens ook van alles geschiedenis gemaakt: landschappen, steden, gebouwen maar ook mobiel erfgoed (oldtimers). Erfgoed is dus m.a.w. vastlegging van de cultuur tot een onveranderlijke waarde, waarbij ook papier tot een object wordt i.p.v. louter procesgebonden informatie.

Geheugen

De grootschalige maatschappelijke veranderingen in de 20e eeuw brachten daarnaast een versnelling van de geschiedenis teweeg. De snelle opeenvolging van gebeurtenissen en veranderingen op allerlei terrein kende zijn weerga niet. De directe link of band met het verleden werd, vanuit menselijk perspectief bekeken, steeds eerder of sneller verbroken. Of het nu om generatiewisselingen gaat of produkttechnologie, de geschiedenis snelt ons voorbij.
Om, met het einde van het millennium in zicht, nog iets van dit alles te kunnen bevatten werd steeds vaker een analogie gezocht met computers en hun - onvoorstelbaar groot - geheugen.

Deze metafoor werd, behalve voor het verleden in bredere zin, ook binnen het archiefwezen erg populair. Het Nationaal Archief is niets minder dan het 'nationale geheugen' of 'het geheugen van Nederland'. Memory studies zijn inmiddels dan ook een eigen, academische discipline geworden.

'Oral history'

Behalve een grote versnelling, had er tussentijds tevens een verbreding van de geschiedenis plaatsgevonden. In de jaren zestig en zeventig gingen maatschappij-kritische studenten de straat op om interviews met gewone mensen te maken. Hun verhalen over het leven van alledag in fabrieken e.d. - later ook wel 'a people's history' genoemd  - moest een tegenwicht gaan bieden tegenover de elitaire benadering van geschiedenis, waar zogeheten 'dead white males' tot dan toe de boventoon voerden.

Deze mondelinge geschiedenis werd in de jaren negentig op grootschalige wijze uitgewerkt in het Shoah-project: het interviewen voor de camera van alle joodse overlevenden van de Holocaust.
Maar er zijn ook tal van kleinere initiatieven. In Nederland wacht ik desondanks nog altijd op een project om alle honderdjarigen te interviewen: in plaats van een telegram van de burgemeester of koningin, lijkt dat mij veel zinvoller.
Als uitwerking van de persoonlijke beleving van geschiedenis duikt sinds de jaren negentig van de vorige eeuw het woord 'getuigenissen' of 'ooggetuigen ook steeds vaker in boektitels op.

Andere bronnen

Een en ander maakte dat de nadruk binnen de geschiedenis steeds meer kwam te liggen op bestudering van de contemporaine geschiedenis. Het - recente - heden verving zo in toenemende mate het - verdere - verleden als zijnde aandachtig voor de geschiedenis, mede omdat de maatschappelijke ontwikkelingen elkaar in sneller tempo dan voorheen opvolgden.
Deze verschuiving werd nog eens versterkt door de snelle opkomst van massamedia in de 20e eeuw en de beschikking over andere bronnen als kranten, televisie, radio en fotografie. Audiovisele bronnen (beeld en geluid) vervingen zodoende in toenemende mate het geschreven woord, dit mede ter reflectie van de langzame omslag van de schriftcultuur naar een beeldcultuur. Het 19e-eeuwse primaat van bestudering van archiefbronnen als de enige basis voor het beschrijven van geschiedenis verdween zodoende.

Bureaucratie

De schriftcultuur kreeg nog wel één megaboost vanaf de 19e eeuw: de door vrijwel iedereen verfoeide bureaucratie en zijn strakke, op rationele regels gebaseerde hiërarchie. Documenten gaven achtereenvolgens vorm en uiting aan de organisatie: niet alleen de bedrijfsindeling, maar ook het type handeling.

Met name de overheidsbureaucratie heeft op dit vlak gezorgd voor een ware explosie: enorme papieren bergen die van zijn levensdagen nooit meer door iemand in zijn compleetheid bestudeerd kunnen of zullen worden. Zelfs losse onderdelen van een ministerie vallen nauwelijks te behappen.
Geschiedtheoreticus Pierre Nora heeft daarom ook wel gezegd dat het historsche geheugen vrijwel exclusief 'archival memory' is geworden: uit angst om iets te verliezen aan informatie wordt alles beschreven en bewaard. De bewaarfunctie van archieven is daarmee een doel op zich geworden, terwijl archivarissen voorheen nog meer van het systematisch weggooien waren. Nora heeft het zelfs over 'the "terroristic" effect of historicized memory'.

Geschiedenis? Canon!

Wie of wat was ondertussen eigenlijk nog geschiedenis? Om die vraag te beantwoorden werd de canon ingevoerd - een laatste hulpmiddel tegen het grote vergeten zeg maar. De legitimering van weleer, zoals ontleend aan de geschiedenis, werd door de overheid nu aan (nationale) identiteit gekoppeld omdat Nederland hieromtrent in verwarring was.

Door middel van de samenstelling van een historische canon werd rond de eeuwwisseling nog een keer geprobeerd ons aller verleden voor de toekomst veilig te stellen. Is een definitieve vastlegging van de geschiedenis echter wel mogelijk, vroegen onmiddellijk de critici. Bovendien volgden er daarop tal van provinciale, regionale of stedelijke historische canons maar ook canons op tal van andere terreinen (natuurkunde, geneeskunde etc.). Deze talloze navolging ondergroef zo deels weer het overkoepelend uitgangspunt van de canon.

Gerelateerde blogs:
Geschiedenis verjongt alsmaar (1): heden

Geschiedenis verjongt alsmaar (1): heden

De Britse regering heeft onlangs definitief besloten de overbrengingstermijn van archieven terug te brengen tot 20 jaar i.p.v. nu nog 30 jaar. De geschiedenis van het land komt daarmee zogezegd tien jaar dichterbij.

Transitie

Vanaf volgend jaar zal, gedurende een periode van tien jaar, telkens twee jaar worden overgebracht naar de diverse instanties om aldus een gefaseerde overgang mogelijk te maken. Vanaf 2023 zal men op jaarbasis achtereenvolgens de archieven van twintig jaar eerder overbrengen. De regeling wordt vooral gezien als een belangrijke stap richting democratische transparantie.

Transparantie

De Britse coalitie heeft sinds 2010 sterk ingezet op transparantie van de overheid; dit vormt, samen met open data (o.a. gegevens over de prestaties van scholen of ziekenhuizen of bv. misdaadcijfers etc.) een sleutelwoord van het regeringsbeleid.
Dit was mede een reactie op het grote schandaal in de voorgaande jaren (bekijk een timeline) rondom de vele aftrekposten van parlementariërs als bijvoorbeeld een duur vogelverblijf, waardoor het vertrouwen in de politiek en de democratie zeer was geschaad.

Het dure eendenverblijf van Sir Peter Viggers à 1.645 pond.

Review 2009

In 2009 werd een herziening (Review of the 30 Year Rule) van de bestaande Britse regelgeving (daterend van 1968) gepleegd, met als belangrijkste aanbeveling een verkorting in overbrenging naar 15 jaar. Voor digitale archieven zou een vorm van duurzame opslag moeten gelden binnen een periode van maximaal tien jaar.
Met name de introductie van het internet als informatiebron en de inwerkingtreding van de Freedom of Information Act (2005) maakte het bestaande gat met de officiële documentaire weergave van de geschiedenis van het land tot 30 jaar inmiddels onhoudbaar groot.

Memoires

Behalve grote maatschappelijke veranderingen, was er nog een andere reden voor herziening: de vele politieke memoires die door ex-ministers e.d. worden uitgebracht met hun louter 'self-serving interest'. Hier zou vervolgens de onafhankelijkheid van overheidsdocumenten tegenover dienen te staan maar wet-en regelgeving verhindert dit (openbaring) dus. Ondanks een verbod op publicatie, blijkt er in de praktijk geen effectieve manier om de regelgeving op dit punt af te dwingen.
In Nederland voelen voormalig ministers, politici of ambtenaren veel minder de noodzaak op deze wijze hun gelijk te halen. Niet alleen dat: ook hun persoonlijke archivering laat over het algemeen sterk te wensen over. Openbaar bestuurders beschouwen zich in Nederland niet langer als maatschappelijk leidinggevend, gelet ook op hun korte carrières.

Selectie

Een ander opvallend gegeven is dat van het ministerie van Buitenlandse Zaken ongeveer 50 % van het materiaal wordt bewaard, tegen slechts 5 % van de overige ministeries (dit laatste ligt in lijn met Nederlandse ministeries). Ondanks een eeuw van 'managed decline', ziet G-B zichzelf duidelijk nog altijd als internationale grootmacht.

Openbaarheid

Het kabinet kondigde hierop in 2010, bij wijze van compromis, een overbrengingstermijn van 20 jaar aan. Hoewel er bezwaar bestond tegen het (vervroegd) vrijgeven van bepaalde regeringsstukken, vond men het principe van openbaarheid toch belangrijker. Freedom of Information ('openbaar, tenzij') geldt sinds het jaar 2005 als een belangrijk principe voor de overheid. Stukken m.b.t. belangrijke leden van het koninklijk huis vallen noch onder de regelgeving, noch zijn zij opvraagbaar via een FoI.
Of de overheid er ook daadwerkelijk beter door is gaan functioneren is overigens nog maar zeer de vraag, zo blijkt in G-B volgens een rapport van het ministerie van Justitie.

Openbaarheidsdag

Openbaarheidsdag was in G-B een al langer bestaande traditie. Hierbij worden aan het einde van het jaar 'the choicest items' inzake voormalige geheime regeringsstukken van 30 jaar geleden aan de media ter beschikking gesteld. Hierdoor valt er op 1 januari steevast in het nieuws iets interessants te vertellen over het eigen, recente verleden.
Het Nationaal Archief volgt vanaf 2010 dit voorbeeld met een eigen openbaarheidsdag of eigenlijk beter openbaarheidsdinsdag, want het evenement wordt daar gekoppeld aan de eerste dinsdag van het nieuwe jaar dat het archief geopend is.
In G-B is men inmiddels al weer een stap verder en worden vele 'releases' tussentijds c.q. maandelijks gedaan, afhankelijk van wanneer archieven worden overgebracht en of gereed zijn. Men wacht dus niet langer een vol jaar, behalve dan voor de zogeheten 'cabinet papers'.

Nederland

In Nederland geldt deze verkorte overbrengingstermijn van 20 jaar al langer: sinds de Archiefwet van 1995. Maar door enorme achterstanden in de verwerking c.q. overbrenging van de (overheids)archieven - honderden kilometers - zijn feitelijk gezien nog maar weinig archieven van na 1975 ook daadwerkelijk raadpleegbaar op de studiezalen. Vrijwel geen enkel ministeriearchief is bijvoorbeeld bij tot en met 1991 (de Ministerraad bv. tot 1989), en voor zover dit wel het geval is geldt dat dan vaak kleinere commissie-of deelarchieven.
Deze ongefaseerde overgang heeft in de praktijk tot nog toe dus vrij beperkt resultaat gehad. Het Lopai hield in 2004 een enquete over de verkorte overbrengingstermijn, waarbij de provincies en gemeenten er op dit punt gunstiger uitsprongen dan de centrale overheid (deels wegens een gebrek aan instrumentarium).

Actieve openbaarmaking?

Door de huidig Algemeen Rijksarchivaris zijn er sindsdien suggesties gedaan voor een nog kortere overbrengingstermijn, gelijklopend met de politieke overbrengingstermijn (per kabinet dus). Dit zijn vooralsnog woorden voor de politieke bühne gebleken, zo lijkt het, bedoeld om het gezag van archieven meer aanzien te geven.
Het gat tussen geschiedenis en openbaarheid van bestuur werd door hem eerder aangestipt in een bijdrage voor een KVAN-symposium in juni 2008 en later uitgewerkt in zijn lezing 'Het archief als open source'. De nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer wil(de) bij gelegenheid nog verder gaan, met een grondwettelijk recht op toegang tot overheidsdocumenten (interview NRC Handelsblad 18-12-2010).

Gerelateerde blogs over dit thema:

1 januari: openbaarheidsdag
Onthullingen 2: Peter Mandelson

Grootste archiveringsschandaal in Nederland ooit (?)

Medio juli werd arbobedrijf Verzuimreductie door het College Bescherming Persoonsgegevens opgedragen hun medisch dossiers te vernietigen. Het bedrijf had zich schuldig gemaakt aan 'grootschalige en onrechtmatige verwerking van medische gegevens die tot grote maatschappelijke en politieke onrust heeft geleid'. De dossiers moeten vanaf oktober worden vernietigd.

Uitzending Zembla

De kwestie werd aan het rollen gebracht medio maart door een uitzending van Zembla getiteld 'De verzuimpolitie' (zie hieronder). Op het forum van TROS Radar bleken eerder al eens enkele klachten te zijn gedaan.
Uit de uitzending bleek dat callcentermedewerkers (of 'casemanagers') allerlei medische vragen stelden, dit vervolgens noteerden in een dossier en dat dossier delen met de werkgever. Alleen bedrijfsartsen mogen echter medische gegevens noteren, die bovendien niet mogen worden gedeeld met de werkgever.

Gevolgen

Aan de hand van deze uitzending werden onder meer Kamervragen gesteld over de werkwijze van de honderden commerciële verzuimbureau's of arbodiensten, die sinds de Wet verbetering poortwachter zijn ontstaan, en het gebrek aan toezicht. De Wbp - ingesteld in 2002 - moest de WAO-instroom gaan beperken.
N.a.v. de Kamervragen beloofde staatssecretaris De Krom onderzoek door de Inspectie Sociale Zaken. FNV Bondgenoten opende een meldpunt op haar website en ook het CPB begon een onderzoek wegens de schending van de privacy.
Ondertussen nam het bedrijf ook interne maatregelen; casemanagers zouden beter worden opgeleid en zorgvuldiger omgaan met de persoonlijke gegevens. Kort na de uitzending vertrok tevens de directie.

Verzuimreductie

Verzuimreductie is het grootste commerciële verzuimbedrijf van Nederland en gevestigd te Hengelo in de Polmantoren.
Het bedrijf werd in 2004 opgericht door oud-autohandelaar Marcel Wenting (in de directiekamer hangt duidelijk zichtbaar een portret van Enzo Ferrari), die er tevens prat op gaat geen diploma's te hebben behalve twee zwemdiploma's. Het gouden idee ontstond naar zijn zeggen vanwege berichtgeving over het hoge verzuim na de verloren EK-finale in 2004 van Nederland tegen Portugal; er moest toch een verschil zijn tussen dit soort gelegenheidsverzuim en ziekte?
Het bedrijf oogstte alom succes en werd onder meer shirtsponsor van Hengelo Sport, Go Ahead Aegles en FC Twente. Oud-profvoetballer Jan van Halst kwam later eveneens in de directie maar vertrok reeds weer na vier maanden als interim commercieel directeur (zij het volgens hemzelf niet vanwege het schandaal).

Wenting was zelfs zo overtuigd van zijn methode van begeleiding en ondersteuning (o.a. gebaseerd op 'doorvragen' oftewel iemand volledig uitvragen ) dat hij die zelfs in een fraaie aktetas verstuurde naar minister van Financiën Bos (hopelijk zijn beide op het ministerie bewaard gebleven). Volgens de website berust die methode op drie pijlers: proactiviteit, demedicaliseren en transparantie.

Werknemer

Medische (beroeps)informatie is in principe geheime informatie en dus niet bedoeld voor enige transparantie. Zieke werknemers genieten wettelijke bescherming tegen vragen over hun gezondheidssituatie of werkgevers die hun medisch dossier willen inzien.
Uit een enquete van FNV Bondgenoten bleek in april dat bijna 80% van de benaderde werknemers ontevreden was over de handelswijze van dit arbobedrijf. Men voelde zich onder meer onder druk gezet om snel weer aan het werk te gaan, waarbij zou zijn gedreigd ziekengeld in te houden. Ook werd men onvolledig geïnformeerd over de rechten en plichten. Lees verder het rapport Ziekmakende verzuimbureau's.
Tegelijkertijd ging het bedrijf op de stoel van de bedrijfsarts zitten door juist volop informatie in te winnen. Er werden vragen gesteld over de aard van deze ziekte en deze gegevens werden doorgespeeld aan de werknemers. In beide gevallen overtrad men de Wet bescherming persoonsgegevens.

Medische dossiers

De grootste particuliere arbodienst van Nederland, Verzuimreductie, heeft van bijna honderdduizend zieke werknemers medische dossiers aangelegd met daarin privacygevoelige informatie die mogelijk onrechtmatig is verkregen en met werkgevers is gedeeld.

Aldus de NRC van (eer)gisteren. De animo onder gedupeerde werknemers om inzage in hun eigen dossier te krijgen is sinds de bekendmaking echter beperkt. Slechts enkele tientallen werknemers hebben om inzage gevraagd na oproepen op de internetsite van Verzuimreductie en advertenties in landelijke dagbladen. FNV Bondgenoten wil daarom een nog actievere benadering van gedupeerde werknemers over hun inzagerecht, zo vervolgt de krant:

De medische dossiers kunnen immers informatie bevatten die hen jarenlang kan blijven achtervolgen. Volgens FNV-bestuurder Gea Lotterman hebben werkgevers, na inzage in die medische dossiers, daar hun personeelsbeleid op aangepast: ,,Er zijn werkgevers die er hun ontslagplannen op deze dossiers baseren. Ik heb dossiers gezien met de opmerking: 'Ziekmelding van betrokkene niet accepteren, want hij staat op het punt om ontslagen te worden'. Werknemers moeten zich ervan bewust zijn dat Verzuimreductie weliswaar heeft toegezegd om die medische dossiers te vernietigen. Maar er circuleren ook kopieën bij werkgevers. Als die later opduiken in een ontslagprocedure, moet een werknemer kunnen zeggen: dat dossier mag niet gebruikt worden, want die informatie erin is onrechtmatig verkregen."

Rapport CPB

'Uit de door het CBP opgevraagde resultaten van de audit blijkt –  zakelijk samengevat – dat de casemanagers van Verzuimreductie medische persoonsgegevens verwerkten in een niet daarvoor bestemd deel van de verzuimapplicatie. De verzamelde medische informatie was daardoor vaak ook inzichtelijk voor de werkgever van de zieke werknemer.', volgens het rapport van het CPB
De uitkomst van vernietiging van de dossiers mag dan, afgezien van de rondzwervende kopieën, vrij hoopgevend zijn, het heffen van een hoge boete zoals in het buitenland (bv. Engeland) ongetwijfeld zou zijn gebeurd was wellicht een nog rechtvaardiger uitkomst geweest. Het uitbesteden van de bedrijfsadministratie à 80 euro per jaar kan, zoals deze casus toont, tenslotte niet zonder gevolgen blijven. De uitkleding van wet-en regelgeving in Nederland op sociaal vlak en vooral het ontbrekende toezicht evenmin.

'Used car salesman'

Verzuimreductie vormt daarnaast het zoveelste bewijs in ieder geval nooit een (oud-)autohandelaar te vertrouwen. Used car salesman zijn niet voor niets gewilde objecten van spot en satire in met name de Verenigde Staten. In menig film komen ze voorbij, en er is zelfs een hele film over getiteld Suckers