De 25 rijksten uit de geschiedenis ooit

Afgelopen week werd een lijst van de 25 rijkste mensen ooit gepubliceerd door het Amerikaanse Celebrity Net Worth. De V.S. zijn zonder twijfel het land van de lijstjes en statistieken (speciaal ook op sportgebied).

Summary
The American website Celebrity Net Worth has recently published a list of the 25 richest people in world history. As with the compilation of any such list, criticism is easy to give. Here I try to look more into certain underlying historical trends but also suggesting some apparently forgotten names.

250 rijksten

Enige jaren geleden was ik een van de bewerkers van de lijst van De 250 rijksten van de Gouden Eeuw. De Oranjes stonden in die tijd, niet geheel onverwachts, op nummer 1 met 25 miljoen gulden. Dit project was overigens een afgeleide van de Quote 500 en verscheen ook als bijlage van dat blad (en won overigens de prijs voor beste magazinebijlage van 2006). De lijst met de 500 rijkste inwoners van Nederland is jaarlijks verschenen sinds 2004.

Inflatie

Over het nut van dergelijke berekeningen valt altijd enigszins te twijfelen, evenals de gebruikte methodieken. Voor de Gouden Eeuw bleek bij nader inzien bijvoorbeeld een ondergrens van 100.000 gulden niet hanteerbaar: de mensen waren toen dus rijker dan wij aanvankelijk dachten.
Belangrijk bij de samenstelling van een dergelijke lijst is altijd om rekening te houden met inflatie: meer dan tweeduizend procent (!) alleen al in de voorbije eeuw, mede dankzij de geldpersen van de Federal Reserve Bank. Met name voor oud geld is dit problematisch aangezien zij hun bezittingen daardoor vaak in waarde zien dalen.

Dominantie Verenigde Staten

Maar liefst 14 van de 25 mannen - en ja, het zijn allemaal mannen - komen uit de Verenigde Staten. Amerika laat zich als grootmacht van de afgelopen twee eeuwen duidelijk gelden. Vermoedelijk heeft Celebrity Net Worth de lijst daarom ook op dit getal afgerond om de Amerikaanse dominantie verder te onderstrepen.
Drie van de 25 zijn nog in leven (Bill Gates, Carlos Slim en Warren Buffett); de rijkste van deze drie is Bill Gates. Een vierde overleed vrij recent: kolonel Gaddafi. Merkwaardig is dat volgens het zakenblad Forbes in maart 2012 juist de Mexicaan Slim de rijkste man ter aarde is, en dus niet Bill Gates.
Dit verschil wordt waarschijnlijk verklaard doordat Celebrity Net Worth de vermogens op hun (toenmalig) hoogtepunt heeft berekend of vastgezet. Tevens bestaat er klaarblijkelijk een verschil tussen iemands persoonlijk vermogen en dat van het bedrijf: zo is Henry Ford zelf slechts goed voor 54 miljard dollar, maar samen met zijn bedrijf op het hoogtepunt van zijn macht bijna het viervoudige.
Over lijstjes kan, zo veel is ook hier weer duidelijk, altijd gediscussieerd worden. De krant The Guardian voorzag de lijst daarom tevens van enige historische context.

'Robber barons'

Een flink aantal personen op de lijst zijn bekende namen: de zogeheten 'robber barons' of roofkapitalisten (huidige term); grootindustriëlen uit de 19e eeuw die het monopolie hadden op de ontwikkeling van industrieën als staal, spoorwegen en bankieren. Vanwege hun onaantastbare maatschappelijke status werden zij tevens als de nieuwe aristocratie gezien.
Afwezig zijn vooralsnog de nieuwe rijken uit Azië en de oligarchen uit Rusland, die in de jaren negentig van de vorige eeuw hun kans sloegen bij de privatisering van enkele grote industrieën. Let wel: om op de lijst te komen waren enkele tientallen miljarden dollars niet voldoende dus het gaat hier echt alleen om de superrijken op aarde.

Mansa Musa

De verrassende nummer 1 van de lijst is de vrijwel onbekende Mansa Musa: heerser van het koninkrijk Mali in de 14e eeuw (van 1280 tot 1337 om precies te zijn). Dit koninkrijk omvatte zowel het huidige Mali als Ghana, met als hoofdstad het legendarische Timbuktu met zijn vele moskeëen en waar ook een van de eerste universiteiten werd gesticht. In West-Afrika waren qua natuurlijke rijkdom goud en zout in overvloed aanwezig.

Op deze 14e eeuwse kaart houdt Mansa Musa een klomp goud omhoog voor een naderende handelaar.

Behalve dat de tot nog toe onbekende Musa op nr. 1 staat, wijkt deze lijst qua volgorde ook enigszins af van een reeds bestaande lijst van de tien rijksten ooit. Daar staan bijvoorbeeld nog de Romeinse generaal Marcus Licinius Crassus, die onder andere Hannibal versloeg, en de Byzantijnse keizer Basil II (958-1025) in de top 10: allebei met ca. 170 miljard dollar. Op de nieuwe lijst komen zij daarentegen in het geheel niet voor.

Robert Clive

Dat geldt evenmin voor Robert Clive (1725-1774), die in de 18e eeuw als de rijkste Engelsman - en daarmee de rijkste mens ter aarde - werd beschouwd vanwege zijn territoriale veroveringen in India. De term van 'rijkste man op aarde' geldt voor velen die voorkomen op de lijst; in zoverre klopt de perceptie van tijdgenoten dus vaak wel.
Van de Mogul vorst Mir Jafar kreeg Clive een vermogen aan contant geld en land geschonken, dat hij deels herbelegde in diamanten die hij vervolgens naar Engeland verscheepte voor verkoop. Clive versloeg daarnaast zowel de Fransen als de Nederlanders in Bengalen en bracht zo bv. de VOC een zware slag toe die deze handelscompagnie niet meer te boven kwam.

Clive en Mir Jafar na de beslissende slag bij Plassey (1757): National Portrait Gallery

Door het Britse parlement werd bij terugkeer uit India in 1772 een onderzoek ingesteld naar de regeringspraktijken in India. In korte tijd werd Clive een van de meest gehate personen van het land, maar hij werd een jaar later vrijgesproken van fraude. In 1774 pleegde hij desondanks zelfmoord.

Landbezit

In vroeger tijden, toen er nog geen grote industrieën waren, stond rijkdom vrijwel synoniem met grootgrondbezit. Op die manier kwamen met name Engelse edelen in de Middeleeuwen (en later de aristocratie) aan hun rijkdom.
In Groot-Brittannië, met bijvoorbeeld zijn eigen jaarlijkse Times Rich List, lijkt men licht teleurgesteld dat er geen levende Britten tot de lijst zijn doorgedrongen - zoals de familie Windsor. Met enige regelmaat wordt koningin Elizabeth II van Groot-Brittannië als de rijkste vrouw op aarde aangeduid. Gelukkig staan de Rothschilds, als rijkste familie, in elk geval nog op de tweede plaats.
Het doorgeven van rijkdom van generatie op generatie blijkt aldus bepaald geen sinecure; de lijst bestaat dan ook in de eerste plaats uit individuen.

Van Rensselaer

Gelukkig bevat de lijst ook een klein Nederlands tintje, al moeten we daarvoor oorspronkelijk wel terug naar de 17e eeuw (hoe kan het ook bijna anders). Van Nederlandse afstamming zijn natuurlijk de Van Rensselaers, die in de 17e eeuw naar Nieuw-Nederland trokken. Zij ontbreken opvallend genoeg in de lijst van 250 rijksten uit de Gouden Eeuw. Ook de Vanderbilt's hebben overigens Hollandse voorouders.
Stamvader Kilian van Rensselaer (ca. 1586-1643) werd waarschijnlijk in Hasselt te Overijssel geboren. Hij werd te Amterdam opgeleid als juwelier en zou later diamanthandelaar worden. Bij de oprichting in 1621 was hij een van de hoofdparticipanten van de WIC.
Zijn zonen Jean Baptist (1629-1678) en Jeremias (1632-1674) trokken later naar Nieuw-Nederland. De familie zou als patroon van Rensselaerswijck, gesticht in 1630, mede bepalend worden voor de Amerikaanse koloniale geschiedenis. Dit gebied, met als kern het huidige grondgebied van de staat New York (Albany), was een soort heerlijkheid die tot 1839 in familiebezit bleef.

Het grondgebied van Rensselaerswijck op een kaart uit 1776.

De lijst

1. Mansa Musa I, (heerser van Mali, 1280-1331) $400 miljard

2. Rothschild Family (bankiers, 1740- ) $350 miljard

3. John D Rockefeller (industrieel [Standard Oil], 1839-1937) $340 miljard

4. Andrew Carnegie (industrieel [staal] en filantroop, 1835-1919) $310 miljard

5. Tsaar Nicolaas II (laatste keizer van Rusland, 1868-1918) $300 miljard

6. Osman Ali Khan, Asaf Jah VII (laatste heerser van Hyderabad, 1886-1967) $236 miljard

7. Willem de Veroveraar (koning van Engeland, 1028-1087) $229.5 miljard

8. Muammar Gaddafi (voormalig leider van Libië, 1942-2011) $200 miljard

9. Henry Ford (stichter van de Ford Motor Company, 1863-1947) $199 miljard

10. Cornelius Vanderbilt (industrieel [spoorwegen], 1794-1877) $185 miljard

11. Alan Rufus (metgezel van Willem de Veroveraar, 1040-1093) $178.65 miljard

12. Bill Gates (stichter van Microsoft en filantroop, 1955- ) $136 miljard

13. William de Warenne, 1e graaf van Surrey (Normandisch edelman, ??-1088) $146.13 miljard

14. John Jacob Astor (zakenman, 1864-1912) $121 miljard

15. Richard Fitzalan, 10e graaf van Arundel (Engelse ridder, 1306-1376) $118.6 miljard

16. John of Gaunt (zoon van koning Edward III, 1330-1399) $110 miljard

17. Stephen Girard (scheepsmagnaat en bankier, 1750-1831) $105 miljard

18. Alexander Turney Stewart (ondernemer, 1803-1876) $90 miljard

19. Henry, 1e hertog van Lancaster (Engels edelman, 1310-1361) $85.1 miljard

20. Friedrich Weyerhaeuser (houtmagnaat, 1834-1914) $80 miljard

21. Jay Gould (spoorwegtycoon, 1836-1892) $71 miljard

22. Carlos Slim (zakenman [Telmex], filantroop, 1940- ) $68 miljard

23. Stephen Van Rensselaer (landeigenaar, 1764- 1839) $68 miljard

24. Marshall Field (stichter Marshall Field & Company; warenhuisketen, 1834-1906) $66 miljard

25. Sam Walton (stichter Walmart; supermarktketen, 1918-1992) $65 miljard

26. Warren Buffett (zakenman, investeerder [Berkshire Hathaway], filantroop 1930- ) $64 miljard