Het lichaam als archief (2): DNA

Informatie over ons leven wordt tegenwoordig van steeds dichterbij gehaald: de computer en social media zijn daarvan draagbare voorbeelden. Maar het menselijk lichaam zelf blijkt wellicht nog een belangrijkere, nieuwe bron van informatie.

Summary
DNA forensics has now entered mainstream society, preventing hereditary diseases as for instance is the case in the closed community of Volendam. But its popularity rests largely on its use in the field of criminal investigation. In the Netherlands the largest such investigation has recently begun relating to the murder of Marianne Vaatstra in 1999. But it also poses the interesting question how long police records should now be kept in the light of this new type of technological evidence.

Volendam

Volendam staat bekend als een behoorlijk gesloten gemeenschap, evenals bijvoorbeeld andere vissersdorpen als Urk. Ooit werd het gesticht door zeven families. Een van hen was drager van PCH 2.
Op de (familie)ziekte, waardoor kinderen zwaar verstandelijk gehandicapt raken en jong overlijden, rustte lange tijd een taboe. De ziekte wordt ook wel Volendamse ziekte genoemd.
In 2008 werd door artsen van het AMC het defecte gen ontdekt. Als man en vrouw drager zijn is er 25 % kans op een ziek kind. In Volendam worden jaarlijks tweehonderd kinderen geboren: één of twee kinderen hebben de ziekte. Sinds afgelopen week houdt het AMC spreekuur in Volendam ter voorlichting en biedt erfelijkheidsonderzoek aan.

Marianne Vaatstra

In het moordonderzoek op Marianne Vaatstra is eind vorige week het grootste DNA-onderzoek in Nederland begonnen.
Achtduizend Friesen is gevraagd DNA-materiaal af te staan in de zoektocht naar de dader van de moord op Marianne Vaatstra in 1999. Om precies te zijn 8.080 mannen uit de gemeenten Kollumerland, Dantumaldiel en Achtkarspelen, die destijd tussen de zestien en zestig jaar waren, hebben hiertoe per brief een uitnodiging van de politie ontvangen.

De personen doen in principe vrijwillige mee: het opkomstpercentage is tot nog toe erg hoog gebleken. In een voorlichtingsfolder wordt deelname min of meer als een burgerplicht voorgesteld en zo lijken ook de meeste reacties te zijn.

DNA-verwantschapsonderzoek

Het gaat om een zogeheten DNA-verwantschapsonderzoek (wettelijk mogelijk sinds 1 april dit jaar): men is daarbij op zoek naar familieleden van de dader. Met behulp van een soortgelijk gen als dat van de - onbekende - dader kan via familiestambomen van overeenkomstige personen wellicht alsnog de dader worden achterhaald.
Deze werd aanvankelijk - en ten onrechte - gezocht in een nabijgelegen asielzoekerscentrum. Al eerder werd i.v.m. deze zaak grootschalig DNA-onderzoek gedaan.

Het DNA-materiaal wordt in viervoud verzameld en geanalyseerd door het NFI. DNA dat vrijwillig wordt verzameld, moet bij wet ook weer vernietigd worden.

Cold case

Het betreft hier een zogeheten cold case. Deze term is sinds enkele jaren snel ingeburgerd geraakt door diverse buitenlandse televisie-of misdaadseries als CSI, Without a trace en Closer.
De oude, vertrouwde politieseries of Krimis als Derrick of Der Alte, waarbij mensen vooral onder druk werden gezet door traditionele verhoormethodes of door hen op de huid te zitten, zijn ondertussen veranderd in heuse wetenschappelijke opsporingsdrama's.
Nederland loopt in dat opzicht met Baantjer en Flikken, waarin boeven nog vooral op straat worden gevangen i.p.v. in het laboratorium, internationaal gezien ver achter. Maar ook de Engelse detectives laten over het algemeen nog een gemoedelijker beeld zien van de werkzaamheden van de politie.

Bewaartermijn politiegegevens verlengen?

Aan de hand van forensisch DNA-onderzoek zijn ondertussen steeds meer politiediensten wereldwijd onderzoeken naar oude, onopgeloste moordzaken begonnen of zijn deze heropend. Behalve nieuwe mogelijkheden, schept dit echter tevens verwarring en of tegenstrijdigheden.
Cold Case Teams in Nederland hebben eerder dit jaar bepleit de bewaartermijn van politiegegevens te verlengen tot minimaal 70 jaar, mede als weerslag van de roep uit de samenleving om gerechtigheid bij moordzaken en zedendelicten ongeacht verjaringstermijnen.





Strafpleiter Gert Jan Knoops pleit daarbij zelfs voor de oprichting van een centraal depot voor strafdossiers. De huidige wording van één nationale politiedienst lijkt dat idee alvast te bevorderen. Voor forensisch materiaal als bv. kleding en dergelijke gelden overigens nog helemaal geen (bewaar)termijnen.

Te vernietigen informatie rechtsgeldig bewijs!?

Opvallend in de korte reportage is hoe 'toevallig' bewaard materiaal (dus buiten de bewaartermijn om) door betrokken collega's die de zaak niet met rust kunnen laten of zelfs de gemeentearchivaris in kwestie wordt gepresenteerd als zijnde cruciaal voor enkele juridische doorbraken, zoals bijvoorbeeld in de zaak Ina Post.
Mijn tegenvraag daarbij is of informatie, die in principe vernietigd had moeten worden, nog wel rechtsgeldig is en als bewijsmateriaal zou mogen dienen? De wet zegt klaarblijkelijk van wel, maar is er eigenlijk niet eerder sprake van onrechtmatig verkregen bewijs? En: introduceer je hiermee in wezen niet een nieuwe vorm van rechtsongelijkheid (sterk afhankelijk van jouw welgezinde personen)?
Daarmee raken we, zeker in het geval van de gemeentearchivaris, ook ethische kwesties: deze casus dient dan ook per direct als test-case te worden toegevoegd aan de ethische gedragscode van archivarissen.



Gerelateerde blogs
Het lichaam als archief (1): orgaandonatie
What's in a name?
De politie is uw beste vriend!?
Het Hillsborough trauma: de politie is uw beste vriend!? (2)