Codetelegrammen
Interessant zijn ditmaal enkele bredere, deels ook archivistische achtergronden. Allereerst de bron: cables. Het gaat hier in goed Nederlands om zogeheten codetelegrammen, oftewel een gecodeerde telegram. Helaas wordt in diverse ter zake doende inventarissen nergens ingegaan op nadere aspecten van deze bron. Ook archiefterminologiën (of de Archiefwiki) bieden hier geen soelaas. Daarom een korte, eerste poging tot uitleg.
De basis van de 19e eeuwse telegrafie, als opvolger van de optische telegrafie, is codering via morsecode of morseseinen waarmee een bericht met behulp van elektriciteit via een kabel wordt verstuurd. Bij een codetelegram is de tekst samengesteld uit woorden, de context waarvan geen begrijpelijke betekenis heeft. De letters hebben een andere betekenis die in principe alleen aan afzender en ontvanger bekend is: de verzender (telegrafist) begrijpt er zogezegd niets van. Vanaf 1934 waren volgens internationale afspraken alleen nog vijfletter combinaties toegestaan; daarvoor tienlettercode.
Aan een (code)telegram wordt verder meestal nog een bepaalde prioriteit of classificatie meegegeven: vertrouwelijk, geheim, bijzonder geheim etc. Dit hangt vooral samen met wie geautoriseerd is om het te lezen. De huidige interpretatie is, blijkens de diverse berichtgeving, vooral die van interne memo: een niet-officieel stuk dus.
Een (code)telegram is dus vooral een modern communicatiemiddel, inmiddels deels achterhaald door fax en e-mail. Vanwege de snelle overzending van het ene einde van de wereld naar het andere was de elektrische telegrafie met name geschikt voor de buitenlandse diplomatieke dienst en of koloniale rijken.
Ook de Nederlandse diplomatieke dienst werkte in de loop van de 20e eeuw in toenemende mate zo, ter opvolging van de zogeheten mailrapporten. In het programma Nieuwsuur onthulde een oud-diplomaat alvast dat onze codetelegrammen niet een vergelijkbare openheid van zaken geven; in het Nederlandse diplomatieke verkeer heerst een heel andere cultuur (vergelijk mijn eerdere blog Onthullingen van diplomaten).
Het naoorlogse 'Codearchief' van het Ministerie van Buitenlandse Zaken geldt als een van de meer belangrijke, recente aanwinsten van het Nationaal Archief waarin dit soort telegrammen ook bewaard zijn gebleven. Het woord 'code' staat hier overigens voor onderwerpscode, een eigen bedacht ordeningsstelsel. Helaas wordt in de inventarissen verder niet ingegaan op de onderlinge relatie tussen de diverse typen bronnen en de preciese werking van het achterliggende diplomatieke (post)verkeer, waardoor we over codetelegrammen nog immer niets wijzer worden.
Archiveringssystemen en openbaarheid
De huidige praktijk van archiveringssystemen toont vooral het grote verschil tussen een papieren en een digitale wereld. Daniel Ellsberg was in de jaren zestig weken bezig met het handmatig kopiëren van de Pentagon Papers (zie mijn blog The Most Dangerous Man in America). Nu gaat het om een simpele druk op de knop en overzetting op opslagmedia als een cd-rom of usb-stick. De 22-jarige Amerikaanse militair Bradley Manning, die verdacht wordt de huidige bron of informant te zijn, deed alsof ie naar Lady Gaga luisterde terwijl hij ondertussen onnoemelijk veel data aan geheime informatie overzette op een digitaal opslagmedium.
Een en ander toont wederom aan dat er te veel mensen toegang hebben tot dit soort systemen en dat de beveiliging van informatie daarom veel ernstiger moet worden genomen. Dit is eveneens een recente conclusie inzake de Amerikaanse veiligheidsdiensten in hun jacht op terreurnetwerken (zie mijn eerdere blog Onthullingen 1). Het Witte Huis heeft al aangekondigd maatregelen te zullen nemen.
Web 2.0
Interessant is tevens het gebruik maken van 'crowd sourcing' door de redactie van de Volkskrant, die hiertoe een oproep plaatsten op hun website zondagavond. Het publiek wordt wegens gebrek aan eigen medewerkers gevraagd de massa aan documenten te doorzoeken op interessante nieuwsitems. Een fraai voorbeeld van Web 2.0.
Wikileaks heeft volgens hun gebruikelijke tactiek een aantal grotere krantenconcerns vantevoren inzage gegeven in de documenten die hier ook tientallen redacteuren op kunnen zetten. Volg het nieuws daarom onder meer op:
http://www.guardian.co.uk/world/interactive/2010/nov/28/us-embassy-cables-wikileaks
Nederland
Stelt Nederland nog wat voor in de wereld van de internationale diplomatie? In ieder geval staan op de overzichtskaart van The Guardian inzake 'Cableleanks' 3.021 telegrammen vanuit Den Haag aangekondigd; dat belooft dus nog wat. Achter de foeilelijke facade van het gebouw van de Amerikaanse ambassade op het Lange Voorhout (waarvan overwogen wordt dit tot rijksmonument te verklaren en waar mogelijk een luxe club wordt gevestigd) is in ieder hard gewerkt de afgelopen jaren.
En op het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken zitten ondertussen enkele medewerkers waakzaam over de schermen gebogen voor het geval dat, zo verklaarde minister Rosenthal.
Het grootste nieuws met betrekking tot Nederland zelf tot nog toe is de openbaring over het recent nog aanwezig zijn van kernwapens op vliegbasis Volkel, al jaren een publiek geheim. Medio oktober was al bekend geworden dat er ten tijde van de Cubacrisis (1962) 50 kernwapens gestationeerd waren. Bekijk een reportage van Omroep Brabant met een interview met de schrijver van het boek Flirten met de dood Steve Netto.
Diplomatieke crisis
In de diplomatie moeten bepaalde kanalen nu eenmaal geheim blijven; vertrouwelijkheid is juist een van de uitgangspunten ervan. Minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton rept dan ook van 'illegale openbaarmaking van informatie' en strafmaatregelen zijn aangekondigd. Tegelijk worden de 'cables' afgedaan als interne communicatie (vertrouwelijke informatie dus); oprechte persoonlijke meningen van medewerkers, maar geen officiële standpunten van de Amerikaanse regering, bewindspersonen, ministeries of ambassades.
Hoe dan ook, vooruitlopend op de onthullingen zijn de Amerikanen al sinds het weekeinde actief om de schade zoveel mogelijk te beperken.
