Gelezen: Adam Zamoyski, Rites of Peace

Adam Zamoyski, Rites of Peace. The Fall of Napoleon & The Congress of Vienna [Londen 2007; Harper Collins], 634 blz, isbn 978-0-00-720306-2
Ook in het Nederlands vertaald als: De ondergang van Napoleon en het Congres van Wenen (Amsterdam 2008; Balans).

Zamoyski

Dit boek is het baanbrekende werk van de Pools-Britse historicus Adam Zamoyski en tegelijk een historische bestseller. Het boek gaat in essentie over het Congres van Wenen. Hoewel zo genoemd, was er in feite helemaal geen plenair congres; alleen een reeks van bilateraaltjes. Wel waren alle hoofdrolspelers of hun afgevaardigden vanaf het najaar van 1814 tot het voorjaar van 1815 gedurende een aantal maanden te Wenen aanwezig om een reeks van internationale afspraken te maken vanwege het verslaan van de Franse keizer Napoleon. Het boek begint daarom in de zomer van 1812 en diens tocht naar Moskou - waar Zamoyski ook een apart boek over heeft geschreven (1812. Napoleons fatale veldtocht naar Moskou) - en eindigt pas tien jaar later bij het Congres van Verona.

Bronnen

Zamoyski's grote voordeel is zijn grote talenkennis waardoor hij deze politiek complexe zaak van vele kanten kan benaderen. Noodzaak voor enig archiefonderzoek was er nauwelijks. Van bijna elke deelnemer zijn bronnen uit de eerste hand beschikbaar (memoires e.d., maar eveneens politieke documenten als memoranda, notes verbales etc) veelal gepubliceerd in de loop van de 19e eeuw. Wel wijst hij op de onzorgvuldige uitgave van deze bronnen en het feit dat de deelnemers uitkomsten vaak verschillend opschreven.
Interessant zijn daarnaast de geheime rapporten van de Weense politie o.l.v. Baron Hager die een heel ander soort verkeer in de hoofdstad waarnam, deels seksueel van aard. Infiltratie en observatie van de kanselarijen van alle belangrijke deelnemers werd als cruciaal middel gezien door Oostenrijk (p. 250-252) ter controle van de beschikbare informatie. Alleen de Engelsen bleken vrij immuun voor deze vorm van spionage. Ook de post werd gecontroleerd.

Protagonisten

De belangrijkste hoofdrolspelers van het boek zijn Metternich namens Oostenrijk (deels geobsedeerd door zijn maitresse Wilhelmina, prinses van Sagan), Lord Castlereagh namens G-B (een saaie en degelijke diplomaat), de sluwe vos Talleyrand namens het 'verslagen' Frankrijk en tsaar Alexander (ijdel maar tevens edelmoedig).Centraal punt van het congres was de opdeling (of verdeling) van Polen en Saksen. Saksen was vantevoren min of meer toebedeeld aan Pruisen - dit zeer tegen de zin van Engeland, Oostenrijk en Frankrijk -, terwijl Rusland kostte wat het kost Polen wilde. De ontwikkeling van een onafhankelijk Polen werd gedurende eeuwen hierdoor telkens in de kiem gesmoord.

Rondom deze kwesties wisselden de bondgenoten van allianties gedurende de onderhandelingen en werden letterlijk grenzen verlegd. Dit belemmerde onder meer vorming van een Duitse bond en de eenwording van Italië. En dan waren er nog de talloze delegaties van abdijen, afgezette vorsten en families met ieder zo hun eigen claims. Aangezien alles met alles samenhing door de gezamenlijke aanpak van de grootmachten, konden de kleinste kwesties al gauw roet in het eten gooien.Tussendoor werden in en rond Wenen talloze feesten en partijen gegeven, de een nog groter dan de andere. Wenen stond maandenlang op zijn kop. De aanwezigheid van vele vorsten groot en klein maakte hen vanwege hun nabijheid, maar soms tevens (wan)gedrag in toenemende mate tot object van spotternij door de burgerij. De adel viel zogezegd van zijn troon.

Nederland

Minder omstreden was wat er met Nederland moest gebeuren na de Franse bezetting en inlijving onder Napoleon: dat moest als versterkte buffer tegen Frankrijk gaan fungeren.De vorming van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden in het najaar van 1813 was volgens de Engelsen de sleutel tot een nieuw machtsevenwicht in Europa. Dit leidde op zijn beurt tot de inlijving van de Oostenrijkse Nederlanden (België) en de vestiging van een Oranje-monarchie op gezag van Groot-Brittannië.
Ons land kreeg m.a.w. van buitenaf een monarchie opgelegd, terwijl het juist al meer dan twee eeuwen een sterke republikeinse traditie had gekend. De eenwording met België - op papier een goed idee - bleek op de grond al gauw een onhoudbare situatie; de katholieke 'Brabanters' waren bijvoorbeeld helemaal niet zo te spreken over deze inlijving. De (constitutionele) monarchie bleek daarentegen bestendiger en zou langzaam in populariteit groeien.
De erfprins van Oranje - de latere koning Willem II - kreeg een Engelse prinses toebedeeld, prinses Charlotte Augusta, dochter van de latere Engelse koning George IV. Ze kenden elkaar vanuit hun jeugd, maar de verloving met 'Silly Billy' verliep moeizaam. Mede door toedoen van de Russische grootvorstin Anna Paulowna, werd de verloving in juni 1814 verbroken. Vervolgens trouwde zij begin 1816 zelf met de Nederlandse prins. Het nietige Nederland was aldus een speelbal van de internationale grootmachten geworden en G-B ging er dan ook met een deel van de koloniale buit vandoor.

Oordeel

Dit boek is diplomatieke geschiedenis met een knipoog. Het Congres van Wenen lag ten grondslag aan het moderne Europa, ook al vond de staatsinrichting vooral naar conservatieve snit plaats: er speelden te veel belangen. Nationale initiatieven tot staatkundige vernieuwing, zoals onder meer in Duitsland, werden opgeofferd aan het machtsevenwicht tussen de grootmachten.
Zo deelden de overwinnaars toch weer de buit ondanks hooggestemde verwachtingen vooraf over het herstel van vrijheid en recht. De details van de regelingen werden uitgewerkt in diverse comité's, o.a. de zogeheten Statistical Committee, wat in feite neerkwam op een 'trading in lands and people' (p. 397). Veel van Napoleons staatkundige veranderingen mochten dan door het Congres teniet zijn gedaan, diens institutionele en maatschappelijke omwentelingen bleken op termijn invloedrijker.

De sterke focus op de kwesties rond Polen en Saksen maakt het boek soms wat langdradig; ik had graag wat meer over de vele kleinere kwesties willen lezen. De auteur spaart de lezer gelukkig met korte hoofdstukjes, maar dat maakt het idee van herhaling (het zoveelste bal of feest) soms wel wat groot.

Achtergrondinfo:

- Archief Wenen: Allgemeines Verwaltungsarchiv , Polizeihofstelle

- Positie Nederland

De afgelopen jaren zijn een aantal boeken verschenen over Nederland in de Franse of napoleontische tijd (1795-1813), maar de jaren 1813-1815 zijn tot nog toe vrij slecht onderzocht behalve in de verhouding met G-B (zie: Niek van Sas, Natuurlijkste bondgenoten).
De brieven en dagboeken van Gijsbert Karel van Hogendorp zijn een belangrijke bron en beginpunt ter bestudering van de politieke constellatie:
http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/DagboekG.k.VanHogendorp1806-1813
In geografisch opzicht waren er na 1814 vooral gevolgen voor de grenzen en het bestuur van Limburg.
Als gevolg van het Congres van Wenen werd o.a. ook de Centrale Commissie Rijnvaart opgericht met als taakstelling het internationaal toezicht van het scheepvaartverkeer op de Rijn. Zie voor het Nederlandse archief: Nationaal Archief, toegang 2.16.99.


- Herdenking 2013-2015
De komende jaren staat een herdenking te wachten van de periode 1813-1815 vanwege de vorming van het koninkrijk Nederland. Het kabinet heeft hiertoe het Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden opgericht: zie website.
Het comité stelt vijf verworvenheden of thema's centraal. Behalve aanverwante evenementen, komt er ook een Jubileumboek en biografieën van de Nederlandse koningen Willem I, II, en III.

(On)bekende archiefbegrippen (1): de camminatore

Gisteren of eergisteren (sinds de invoering van de dubbele verschijningsdatum van de NRC sinds deze week zijn dit soort begrippen rekkelijk geworden) stond er een opmerkelijk bericht in de krant.

Camminatore

Het is een bijzonder soort ambtenaar: de camminatore, letterlijk vertaald de wandelaar. Hij of zij heeft als belangrijkste taak om documenten van het ene naar het andere kantoor te brengen, vaak in hetzelfde gebouw. De regio Sicilië heeft er in april nog eens dertig aangenomen.

Cliëntelisme

Aldus correspondent Marc Leijendekker over de, soms lichtelijk absurde vormen van bureaucratische uitdijing van de Italiaanse overheid (speciaal de lagere overheden). Deze hulpjes en assistenten worden, behalve als geldverspilling, tevens gezien als een vorm van cliëntelisme. In de ambtenarij vallen op deze wijze in de zuidelijke landen vele baantjes te vergeven.

Archiefwandelaar?

Wie 'camminatore' intikt in Google, komt inderdaad vrijwel uitsluitend plaatjes van wandelaars tegen plus allerlei hulpmiddelen als looprekken en lopende banden (of andere fitnessapparatuur om te lopen).
Ik kon de origine van dit bericht herleiden tot een stuk uit La Stampa van 17 mei 2012 waarbij gelukkig ook bovenstaande foto staat. Hier volgt de ietwat rammelende Google-vertaling:

In minder jargon kanselarij, de griffiers van het plan zijn de wandelaars. Deze heren krijgen een adequate compensatie in ruil voor volledige werk van hun benen conduranno ze van kamer naar kamer van Palazzo d'Orleans (het hoofdkwartier van de regio) om bestanden, mappen, papieren, mappen, bestanden, documenten en dossiers over te dragen van zender naar ontvanger YX, omdat de afzender en de ontvanger XY hebben hun handen vol. Zeker een taak van verantwoordelijkheid, maar ook heel indrukwekkend in tijden van crisis en het internet.

In het Italiaans gaat het meer specifiek om 'documenti, cartellette, incartamenti, faldoni, pratiche, fascioli e dossier'. Ik zal niet afzonderlijk elk begrip vertalen of behandelen (al mis ik hier wel het begrip 'busta' of bundel; die ontstaan waarschijnlijk pas in de semi-statische of statische fase), maar het digitaal werken lijkt hoe dan ook nog geen brede ingang te hebben gevonden in Italië.

Stukkenhaler

Het begrip 'camminatore' laat zich in het Nederlands het best vertalen als stukkenhaler. Binnen een strikt archivistische context verbinden wij dat begrip specifiek aan de stukkenhalers bij archiefdiensten oftewel mensen die stukken van en naar het depot brengen of halen. De stukkenhaler in dienst van de overheid zal, in bredere zin, eerder als bode worden betiteld.

Attributen

De stukkenhaler wordt over het algemeen getypeerd door zijn stofjas, meestal blauw (of soms wit) van kleur. Of deze stofjas aan bepaalde wettelijke eisen moet voldoen, is mij niet bekend.

Aan de kleren herkent men over het algemeen vrij goed het soort archiefambtenaar. Naast de depotmedewerker (met stofjas), zijn er nog de hoger archiefambtenaar (meestal met colbertje) en de middelbaar archiefambtenaar (met trui).

Naast de stofjas heeft de stukkenhaler nog een ander noodzakelijk attribuut: het karretje of postwagen. In het archiefwezen is dit meestal een karretje met vlakke bovenkant, en dus zeker geen postwagen met allerlei invulvakken. Het karretje zal ongetwijfeld (?) aan bepaalde technische eisen moeten voldoen; de nieuwste generatie is bv. in hoogte voorstelbaar. Toch meen ik op dit vlak een gebrek aan standaardisatie waar te nemen binnen het Nederlandse archiefwezen. Ik ken een archivaris die zeer gehecht was aan haar oude, blauwe karretje (feitelijk een hoop schroot).

Films

Het bericht over de 'camminatore' deed mij onmiddellijk denken aan de film The Secret of my Success (1987). Hoofdrolspeler Michael J. Fox speelt hierin als Brantley Foster in de postkamer van het bedrijf van zijn oom en loopt daarbij achter zo'n postwagentje rond. In zijn vrije tijd schrijft hij tevens rapporten voor het MT onder het pseudoniem Carlton Whitfield, en wordt als zodanig ook in dienst genomen.

The Secret of My Success (1987) HQ Trailer at Listal

De stukkenhaler, hoewel laag in de bedrijfshiërarchie, kan dus geen ambitie worden ontzegd.

Porter

De beste Engelse vertaling van stukkenhaler is waarschijnlijk porter (hoewel achter deze term ook meerdere betekenissen schuilgaan), al weet ik niet of dat in dit preciese geval (mannetje met postwagen) ook geldt. In de film Boomerang (1992), met Eddie Murphy als geslaagde zakenman in de hoofdrol, is een van de 'running gags' dat hij met regelmaat wordt lastiggevallen door een bevriende stukkenhaler die promotie wil. Door middel van dit soort kleine hommages verwijst Hollywood altijd graag naar zichzelf.


Nawoord Peter Horsman d.d. 7 augustus 2012

De Google-vertaling rammelt inderdaad van alle kanten. Ik zou camminatore niet vertalen met stukkenhaler; het zijn eerder een soort interne postbodes. Je conclusie over de geringe mate van digtalisering in de Italiaanse administratie is overhaast. Ongetwijfeld loopt het plateland niet voorop, maar bv bij de Presidenza del consiglio dei ministri is een zeer geavanceerd systeem in gebruik. Het aantal camminatores is dan ook zeer gering.

Gerelateerde blogs:
(On)bekende archiefbegrippen (2): feudiste

Red de Walcheren!? Of liever de Lynx?

Vorige week werd bekend dat men in dit land op het spoor is van een oorlogsschip uit de 17e eeuw: de 'Walcheren'. Ondanks mijn eigen verleden als maritiem historicus, ging er nou niet direct een lichtje branden.

'Walcheren'

De 'Walcheren' verging in 1689 in de haven van Vlissingen op de terugreis uit Engeland, waar zij deel had genomen aan de expeditie (of invasie) van Groot-Brittannië: de Glorious Revolution. Bij het incident kwamen 24 opvarenden om het leven. Aan de wal waren duizenden mensen getuige van dit drama.
Het schip was vele jaren het vlaggenschip geweest van Cornelis Evertsen, een telg uit het belangrijkste (Zeeuwse) zeeofficierengeslacht ten tijde van de Republiek.

Onderzoek leidde tot de aanname dat de Walcheren na de botsing met het Westerhoofd van de Koopmanshaven van Vlissingen na een vreemde zwenking tot zinken kwam ter hoogte van de voormalige ingang van de Nieuwe Haven. Zowel sonar- als magnetisch onderzoek toonde hier veel verstoringen in de bodem.

Menselijke fout

Wie niet beter zou weten denkt hierbij al gauw aan de ongeoorloofde manoeuvres te dicht onder de wal, zoals eerder dit jaar uitgevoerd door de kapitein van de 'Costa Concordia' in de Middellandse Zee. De berging van dat schip is recent begonnen: die zal bijna een jaar duren en 235 miljoen euro kosten. Diverse rederijen hebben interesse getoond in het wrak.

Veel beroemde scheepswrakken, waaronder dat van de 'Mary Rose' uit 1545 en de 'Vasa' uit 1628, vergingen tijdens soortgelijke manoeuvres: niet door een storm op open zee maar in het zicht van de haven of land. In beide gevallen vergingen de schepen vrijwel met man en muis: tevens leverde dit vrijwel intacte scheepswrakken op. De berging van de 'Mary Rose' werd destijds in 1982 live op televisie uitgezonden. Het schip (en de inhoud ervan, ca. 19.000 voorwerpen) is na jaren van conservatie nu vrijwel gereed. Eind 2012 volgt de opening van een nieuw museum te Portsmouth.

Scheepswrakken zijn de tijdscapsules bij uitstek. Voor de 'Vasa' geldt iets soortgelijks; jaren van uitgebreide conservering, gevolgd door definitieve huisvesting (vanaf 1981 te Stockholm). Sinds 1961 zijn er in totaal 29 miljoen bezoekers geweest. Staat Nederland kortom iets spectaculairs te wachten?

Scheepswrakken Lelystad

Ondanks de historische en toeristische waarde van diverse replica's in Nederland (de schepen Amsterdam, Batavia, Zeven Provinciën, Delft), gaat er niets boven het origineel: het vinden van een scheepswrak zorgt dan ook nog altijd voor sensatie.
Toevallig of niet werd vorige week tevens, na negen jaar onderzoek, de laatste delen van een scheepswrak uit 1553 geborgen. En een ander scheepswrak nabij Lelystad uit ca. 1460 wordt het eerste Rijksmonument van deze provincie, een bijzonder gegeven.

Zeelandpromotie?

In eerste instantie moest ik bij het bericht over de 'Walcheren' (een onbekend scheepswrak) dan ook denken aan een stukje onvervalste Zeeland-promotie. Of anders wellicht iets uit de rubriek komkommernieuws; het is tenslotte ook zomer.

Op de aangemerkte locatie deed de marine gisteren en vandaag onderzoek met een onderwaterrobot, sonar en duikers. Zowel de sterke stroming als het zeer slechte zicht onder water maakten de zoektocht complex. Bij het onderzoek zijn tot nu toe 2 scheepsbalken van 2 en 8 meter, voorzien van metalen pennen, en een eeuwenoud bakstenen muurtje aangetroffen. Dit laatste kan volgens een Zeeuwse archeoloog onderdeel uitgemaakt hebben van de broodbakoven van de Walcheren.

Foto: Ministerie van Defensie

Geen mooi, intact scheepswrak maar twee scheepsbalken van slechts enkele meters lang.

Vanuit marinehistorisch oogpunt wordt grote waarde gehecht aan de zoektocht. Daarnaast bood de duikopdracht voor de marine een ideale gelegenheid voor opleiding en training van duikers en ander personeel. De gevonden voorwerpen worden in overleg met de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en culturele instellingen aan nader onderzoek onderworpen.

Was dit nieuws, kortom, wel nieuwswaardig?

Nieuwswaarde?

De grote 'marinehistorische' waarde bestond vooral uit het genereren van gratis publiciteit, zo lijkt het, onder het mom van een duikoefening van de Defensie Duikgroep. Of aan de hand van deze twee scheepsbalken nu veel zal worden geleerd over de 17e-eeuwse houten scheepsbouw valt te betwijfelen. En een grote, toekomstige museale attractie zie ik er eigenlijk ook niet in.

De zoektocht gebeurde overigens op verzoek van de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en enkele culturele instellingen (met advies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, in het kader van het Maritiem Programma). Zoals wel vaker in dit soort gevallen, ligt er een particulier initiatief aan ten grondslag.

Lynx-helikopter

Terwijl Defensie er enerzijds veel aan doet om het maritiem erfgoed te bewaren, geldt dat anderzijds minder voor de recente geschiedenis. De Volkskrant toonde recent een fotoreportage van de compound van Dutchbat te Potocari, met graffiti ('tekeningen en notities') op de muren als stille getuigen van Srebrenica.

Begin juli arriveerde met stille trom de Lynx-helikopter terug in Nederland waarmee in februari 2011 een geheimzinnige en mislukte reddingsactie op touw werd gezet voor een Nederlandse evacué en een Zweedse vrouw (hun preciese identiteit, als medewerkers van Haskonig, zal ongetwijfeld nog eens worden onthuld).

Foto: Ministerie van Defensie

Het terughalen van de Westland SH-14D, boordhelikopter van Hr. Ms. Tromp (toestelnummer 277, C/N 194) en een toestel van de Marine Luchtvaartdienst, werd eerder dit jaar in gang gezet en kostte 21.000 euro. Aan het ontmantelen van dit wapensysteem zijn namelijk eisen gesteld die in Libië niet konden worden voldaan, volgens de minister in een kamerbrief. Overigens was de helikopter (voorzien van Speedy Gonzales stickers) al behoorlijk gestript van apparatuur en door de opstandelingen van eigen leuzen voorzien.

De helikopter werd eind oktober 2011 door verslaggevers van  RTL Nieuws gevonden te Sirte; ze viel eerder dat jaar via Google Earth ook al te zien op een satellietfoto.

De helikopter staat pal rechts op het terrein naast het hoefijzervormig compound.  Foto: Google Earth

Erfgoed?

Cultureel erfgoed dient ter versterking van onze nationale identiteit: het roemruchte verleden doet het daarin beslist beter dan het beschamende heden. Erfgoed levert zodoende op termijn een vertekend beeld op van de geschiedenis.
In plaats van eventuele tentoonstelling in het Rijksmuseum (gelijk het moordwapen op Pim Fortuyn of, eventueel elders, de auto van Karst T.) ter illustratie van de recente Nederlandse geschiedenis zal het wrak nu verder worden gesloopt en verschroot - althans volgens de berichtgeving. De auto van Karst T. moest in 2011 overigens alsnog worden vernietigd, maar het is onduidelijk of dit ook daadwerkelijk gebeurd is.

In Den Helder wil(de) men de helikopter graag tentoonstellen, zo blijkt tevens uit eerdere berichten begin dit jaar. Najaar 2011 toonde ook Aviodome - als nationale luchtvaartcollectie - nog grote belangstelling en zelfs het Museon te Den Haag was in de race. De CDA-fractie binnen de gemeenteraad aldaar had dit geopperd ter educatie van jongeren over de Arabische lente, maar het museum had geen ruimte plus Defensie wilde de onderdelen hergebruiken.
Dit laatste klinkt enigszins plausibel voor een helikopter daterend van eind jaren zeventig (onderdelen zullen dan vast moeilijker te krijgen zijn). Daarentegen: hoewel Defensie er weliswaar nog negentien stuks heeft, worden deze sinds 2010 uitgefaseerd. De Lynx-helikopter is dus al geschiedenis maar deze ene bijzondere vooralsnog geen erfgoed.

Gerelateerde blogs

Zin en onzin van het bewaren van protestborden
Museale identiteit of hoe de term 'Historisch' langzaam verdwijnt
Red de Nederlandse vis(-en eet)cultuur

Amerika kiest: 2012

Volgens de peilingen gaat het erom spannen tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen dit najaar. En archieven of documenten spelen daar ditmaal een belangrijke rol in.

Geboortebewijs Obama

Veel Amerikanen zijn er heimelijk van overtuigd dat president Barack Obama eigenlijk helemaal geen Amerikaan is.
Dit is belangrijk want slechts in Amerika geboren personen mogen volgens de Grondwet (art. 2) meedingen naar het presidentschap (een belangrijke hindernis voor onder meer de voormalige gouverneur van Californië Arnold Schwarzenegger). Door Obama's jeugdverblijf in Indonesië, zou hij volgens sommigen bovendien het 'citizenship' hebben verloren.
De eerste geruchten over Obama's afkomst (Kenia?), religie (moslim?) en geboorte kwamen bovendrijven tijdens de campagne van 2008 en werden verspreid door supporters van Hillary Clinton, toen haar eigen campagne voor de nominatie van de Democratische partij stokte. Verkiezingscampagnes in de Verenigde Staten gaan vaak minder over de kwaliteiten van de eigen persoon, als wel over het vermeende karakter van de tegenstander. Sindsdien hebben tal van individuen en groeperingen het thema verder uitgediept.

Scan

Reeds op 12 juni 2008 verspreidde Obama een scan van zijn geboortebewijs. De scan was een elektronische of verkorte versie van zijn geboorteregistratie, zoals weergegeven in een nieuw computersysteem van de staat Hawaï, en dus niet zijn eigenlijke (handgeschreven) geboortebewijs. Als zodanig was dit document een certificaat en geldig bewijsmateriaal, maar geen origineel archiefstuk.

De zgn. 'short-form birth certificate' van Obama.

Dit gaf uiteraard aanleiding tot nieuwe twijfels waaronder de theorie dat het certificaat een vervalsing was. De staat van Hawaï ontkende vervolgens onder meer dat de originele geboortebewijzen waren vernietigd. Bij wet is het hen verboden de originelen vrij te geven.

Origineel

Sinds 2008 zijn er een reeks van meer of minder bekende personen geweest, met name namens politiek rechts, die soms  via rechtszaken hebben geprobeerd het originele geboortebewijs boven water te krijgen. In het voorjaar van 2011 nog werd het thema opnieuw opgepakt, ditmaal door vastgoedmagnaat Donald Trump vanwege diens mogelijke kandidatuur voor de Republikeinen. Mede in respons daarop verspreidde Obama op 27 april 2011 een gecertificeerde kopie van het originele geboortebewijs.

De zgn. 'long-form birth certificate' van Obama.

Wegens de campagne van 2012 kunnen overigens diverse produkten worden gekocht onder de titel "Made in the USA", met daarop tevens een afbeelding van het geboortebewijs. Bovenstaande 'mug' is bijvoorbeeld te koop voor $22,50: een waar collector's item voor archivarissen, zeker ook in Nederland (wellicht dat groepskorting mogelijk is?).

Staatsburger?

Anderen beweren dat Obama, ondanks zijn geboorte te Hawaï, toch geen officieel staatsburger is omdat hij geen 'natural born citizen' is volgens het 14e amendement op de grondwet. Dit zou zijn vanwege de niet-Amerikaanse nationaliteit van zijn vader ten tijde van de geboorte van zijn zoon in 1961.
Omdat zijn vader toen Brits staatsburger was, zou Obama bovendien een dubbele nationaliteit hebben. Deze Keniase link werd nog eens nader uitgewerkt door middel van een vervalst geboortebewijs uit dat land in een van de rechtszaken.

Romney: mormoon

Mitt Romney kampt op zijn beurt met geheel eigen problemen. Algemeen bekend is dat hij mormoon is en daar heeft de Nederlandse politiek inmiddels zo haar eigen gedachten over, zeker als het om archieven gaat.
Mormonen geloven in voorouderdoop van mensen en zijn daarom wereldwijd actief op zoek naar genealogische gegevens. In ruil voor plaatselijke samenwerking verschaffen zij bijvoorbeeld (digitale) kopiën, waarmee archiefinstellingen (zoals in dit geval het Gelders Archief) hun eigen voordeel mee kunnen doen.

Mormonen tempel in Salt Lake City

CDA en PvdD hadden grote moeite met dit postuum claimen van iemand voor je eigen religie nadat eerder bekend was geworden dat ook overleden Oranjes inmiddels op deze manier zijn herdoopt. Ook Anne Frank en andere Holocaust-slachtoffers zijn inmiddels herdoopt, evenals Gandhi, zo blijkt uit diverse berichten in Trouw - die welhaast een eigen anti-mormonen campagne lijkt te zijn begonnen.
Meer Kamerbreed vond men dat ook overledenen recht op privacy (moeten) hebben of tenminste respect en dat archieven de samenwerking met de mormonen op dit punt moest worden ontraden. Hierop mengde zelfs de Algemeen Rijksarchivaris zich in de discussie, om de zogeheten archiefneutraliteit te handhaven.

Belastingen

Romney is een steenrijke zakenman met een geschat vermogen van $200-250 miljoen dollar. Aangezien hij hoofdzakelijk leeft van zijn vermogen, betaalt hij relatief gezien weinig belasting i.v.m. mensen die werk uit inkomen hebben. Dit gegeven wordt hem gedurende de campagne steeds meer nagegeven.
Eerder dit jaar, tijdens de campagne voor de nominatie van de Republikeinen in de staat South Carolina, werd het een dusdanig issue dat hij een deel van zijn belastingformulieren voor 2010 vrijgaf. Romney's verklaring dat hij alle wettige belasting betaalde, maar geen dollar meer viel in slechte aarde. Uit de gegevens blijkt dat Romney slechts zo'n 15% belasting betaald (bekijk zijn belastingopgave en die van Newt Gingrich).

Bain Capital

Het onevenredige Amerikaanse belastingstelsel stond reeds onder druk door uitspraken van de miljardair Warren Buffet dat rijke Amerikanen meer belasting zouden moeten gaan betalen. Romney verdiende zijn geld bij de, door hem opgerichte firma Bain Capital dat o.a. bedrijven opkocht, afslankte (met veel banenverlies) en met veel winst doorverkocht.
De wijze waarop Romney aan zijn geld is gekomen en zijn gebrekkige openheid van zaken spelen hem nu steeds meer parten, zoals ook blijkt uit onderstaand campagnefilmpje namens Obama. Behalve zijn eigen belastingvlucht, zouden zijn plannen op dit punt nadelig zijn voor Amerika hoewel juist gunstig voor Nederland: 65.000 banen maar liefst.

Voormalige topfunctionarissen hebben inmiddels tegenover The Huffington Post verklaard dat, indien Romney geweten zou hebben dat hij zeer waarschijnlijk vele van zijn vroegere belastinggegevens alsnog moet openbaren onder druk van de publieke opinie, hij nooit zou hebben meegedaan in de race om het presidentschap. Zijn verleden bij Bain Capital kan hem daarom nog wel eens aardig opbreken.


Nawoord d.d. 9 november 2012

Donald Trump heeft op 24 oktober Obama uitgedaagd zijn paspoort en geboortecetificaat aan de openbaarheid prijs te geven in ruil voor een cheque van vijf miljoen dollar aan een liefdadigheid naar keuze. Dit meldde hij in een boodschap op Youtube.
Onder druk gezet maakte Romney op zijn beurt een maand eerder zijn belastingaangifte voor 2011 bekend. Hackers claimden eerder al de gegevens te hebben gestolen.

Census in Groot-Brittannië

Vorig jaar werd een census gehouden in Groot-Brittannië en wat blijkt? Sinds hier gegevens van worden bijgehouden, groeide de bevolking nog nooit zo hard!

Omvang

De teller qua bevolking staat voor Engeland en Wales nu op 56.075.900 miljoen mensen, zo onthulde het National Office of Statistics deze week. De census werd gehouden in 2001 en leverde een groei op van maar liefst 7%, oftewel 3.7 miljoen mensen.
De populatie is daarmee 1% groter dan men op basis van eerdere berekeningen had verwacht.
Ook in Noord-Ierland (1.8 miljoen) was de groei navenant. De bevolking van Wales bedraagt iets meer dan 3 miljoen mensen. De cijfers voor Schotland verschijnen later dit jaar.

De totale bevolking van Groot-Brittannie zal daarmee naar verwachting 63 miljoen mensen bedragen. Ter vergelijking: in 1801 bedroeg de totale bevolking iets minder dan 10 miljoen. Volgens de krant de Daily Mail is G-B nu (na Malta) het dichtstbevolkte land van Europa en heeft het daarmee Nederland van de tweede plaats verstoten. Als de metropool Londen niet in de cijfers zou worden meegenomen, komt het na Nederland en België.

Immigratie

De cijfers laten vooral recente trends zien. De groei wordt voor maar liefst 55% voor zijn rekening genomen door immigratie. Het nieuws in G-B is in het afgelopen decennium deels gedomineerd door de - onverwachte - immigratie, met name vanuit Oost-Europa (speciaal de zogeheten A8 landen, waaronder Polen, die lid werden in 2004). Door het lidmaatschap van de Europese Unie zijn de eens harde landsgrenzen van G-B, dat als eiland vele invasies heeft weerstaan, zogezegd 'zacht' geworden.
'Inaccurate migration data' wordt als de belangrijkste oorzaak gezien voor de onderregistratie. Afgelopen najaar werd dit nog eens pijnlijk duidelijk in de affaire rond de UK Border Agency, die grote moeite heeft deze mensenstroom bij te houden (zie mijn eerdere blog over dit onderwerp).

De immigratie is in de afgelopen jaren wel weer wat afgezwakt. De regeringscoalitie heeft overigens beloofd de migratie omlaag te brengen. De groei van de bevolking stelt de openbare voorzieningen op proef en zorgt voor hogere overheidsuitgaven, terwijl er stevig bezuinigd moet worden.

Geboorte

Het geboortecijfer ligt gelukkig nog altijd hoger dan het sterftecijfer, waardoor er een natuurlijke groei plaatsvond van 1.6 miljoen mensen. In onder meer grote Europese landen als Duitsland en Italië is deze groei vrijwel tot stilstand gekomen. Hier worden reeds premies gegeven ter aanmoediging van het krijgen van kinderen. Ook deze groei is deels te danken aan migranten, maar meer nog aan de vruchtbaarheid van Britse vrouwen zo blijkt.

Het gemiddelde gezin telt nog steeds 2.4 kinderen, ondanks eerdere voorspellingen van het tegendeel wegens veranderingen in levensstijl. Dit is daarom al twee decennia een gevleugelde uitdrukking in het Engels ('2.4 children').
Naast meer jongeren zijn er ook steeds meer ouderen: een op de zes personen is inmiddels gepensioneerd.

Formulieren

De census werd op 27 maart 2011 gehouden en heeft bijna 500 miljoen pond gekost. De formulieren werden (in Engeland) verstuurd aan 26 miljoen huishoudens; ongeveer 1,5 miljoen formulieren zijn niet geretourneerd. De nadere gegevens van 3,5 miljoen mensen zouden hierdoor onbekend zijn: een officieel bevolkingscijfer is daarom, voor het eerst, niet gegeven.
Korte tijd na het versturen van de formulieren werden deze en andere boosdoeners ter aansporing nog eens door 30.000 medewerkers bezocht. Op het niet invullen van de formulieren staat een boete van duizend pond; tot nog toe zijn er 200 vervolgingen geweest.

Het formulier was de meest gedetailleerde ooit en telde 32 pagina's met een reeks van vragen over werk, gezondheid, opleiding, afkomst etc. Een vraag over religie was optioneel ter invulling. De formulieren konden voor het eerst ook online worden ingevuld: dit leverde uiteindelijk zestien procent van de verwerkte gegevens op.

Papier of elekronische data?

De gegevens van de census worden gebruikt voor de financiering van de (lokale) overheidsuitgaven aan onderwijs, vervoer en gezondheid. Het niet invullen van gegevens of onduidelijke cijfers kan dus voor sommige regio's nadelig uitpakken. De vorige census, in 2001, wordt enigszins als een fiasco beschouwd omdat veel mensen werden overgeslagen. Er is nu berekend dat men toen 1.2 miljoen mensen naast het eigenlijke bevolkingscijfer zat.
Hoewel 19 van de 20 personen in Engeland en Wales meewerkte en het ONS in dat opzicht zijn doelstelling haalde, worden er telkens door diverse belangengroepen campagnes gehouden om de census te saboteren of ten hun gunste te beïnvloeden. Volgens de census van 2001 waren er bv. 390.000 Jedi Knights, en was Star Wars daarmee het vierde geloof.

Big brother

Tegen het verzamelen van data over iemands privé-leven door de overheid bestaat van oudsher verzet. Elke census wordt altijd geboycot door een kleine minderheid van gewetensbezwaarden. De gegevens van de census blijven in principe honderd jaar geheim, hoewel diverse overheidsinstanties ze mogen gebruiken.
Vermoedelijk was dit de laatste census in de huidige, papieren vorm. De regering vertrouwd liever op andere data uit het publieke domein, de zogeheten open data. Voor de toekomst wil men dan ook een mix van officiële cijfers, als geboortecijfers, belastingopgaven en ziekenhuizen, gebruiken naast particuliere data (onder meer klantenkaarten van supermarkten en andere winkelketens). Deze "Tesco count" kan echter ongetwijfeld weer op andere privacy bezwaren rekenen en of gebreken vertonen.

Geschiedenis volkstelling

De census van 2011 was voor de British Library reden voor een zeer informatieve tentoonstelling getiteld Census & Society: why everyone counts, over de historische achtergronden van het tellen.

Census data zijn een van de populairste bronnen voor genealogen in met name de Verenigde Staten en G-B. De census is daar zelfs in toenemende mate een profijtelijk commercieel product geworden, zo blijkt uit een recente blog van Bob Coret. En Christian van de Ven blogde recent over de geschiedenis van de Amerikaanse census.

Swan Upping

Naast mensen worden ook sommige dieren (jaarlijks) geteld in Groot-Brittannië. Voor zwanen geldt dit bijvoorbeeld al sinds de 12e eeuw. De monarch komt als grondbezitter de zogeheten zwanendrift toe, volgens welke zwanen kunnen worden gevangen en gehouden; zwanen werden vroeger ook gegeten.
In G-B waren alle ongemerkte zwanen in open water daarom bezit van de monarch. Dit heerlijk recht wordt echter alleen op sommige delen van de rivier de Theems actief uitgeoefend.

Vanwege de exceptionele regenval in de afgelopen weken is de telling, die traditioneel plaatsvindt in de derde week van juli, voor het eerst in al die eeuwen vertraagd. Eerdere regenval afgelopen voorjaar doet vermoeden dat de aantallen zullen zijn gedaald. Het tellen is uiteraard met veel ceremonieel omgeven (zoals bijna alles in het Verenigd Koninkrijk inzake de geschiedenis) en volgt een vaste route over de rivier. In 2009 woonde koningin Elizabeth II de ceremonie voor het eerst ook zelf bij.

Bronnen

http://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/census/2011/index.html

http://www.censusfinder.com/england.htm

http://www.nationalarchives.gov.uk/records/census-records.htm

http://www.1911census.co.uk/

http://www.1901censusonline.com/

De koloniale erfenis in beelden, woorden of verhalen?

Nieuws uit Nederlandse archieven is niet vaak ook meteen landelijk nieuws. Vorige week was dat wel het geval vanwege enkele executiefoto's uit Nederlands-Indië die opdoken bij een regionale archiefdienst. De vondst werd dinsdag 10 juli wereldkundig gemaakt door de Volkskrant.

Fotoalbum Jacobus R.

In het Gemeentearchief van Enschede blijkt een fotoalbum enkele opzienbarende foto's te bevatten. Het fotoalbum was eerder (samen met andere documenten) uit een vuilcontainer gehaald òf zelfs gered door een medewerker van de reinigingsdienst - en niet van het gemeentearchief, zoals de Volkskrant abusievelijk vermeldt.
Een bezoeker had tussentijds al op het eventuele belang van de foto's gewezen.
Het is wellicht treffend voor archiefland Nederland dat op de website van het gemeentearchief elke verwijzing naar het landelijke nieuws ontbreekt: men houdt zich hier zogezegd oostindisch doof voor alle ontstane commotie (bekijk een impressie van het fotoalbum).

Context

Een medewerker van het archief wees in een commentaar voor de televisie al op de mogelijk geringe bewijswaarde van de foto. Wie staan erop? Wie heeft de foto('s) genomen? Hoe zijn ze in dit album beland? Het zijn evenzovele vragen. Hier was een voorzichtige en behoedzame archivaris aan het woord bij wie het in de eerste plaats vooral om de context gaat.
Nu mogen we aannemen dat het fotoalbum plus documentatie qua context genoeg aanwijzingen bevat en dat de foto's er niet per ongeluk in zijn beland. Een fotoalbum wordt over het algemeen met zorg samengesteld, waarbij ook sprake is van enige selectie: de eigenaar was alvast een soldaat, Jacobus R. geheten.
In het album zitten bijvoorbeeld tevens blootfoto's. Vermoedelijk betreft het hier, gezien de Indische context, foto's van bewoners van het eiland Bali: het (Nederlandse) paradijs in Indonesië waar de vrouwen nog met ontbloot bovenlijf rondliepen. Zodoende valt de inhoud van zo'n album en het achterliggende verhaal beeld voor beeld goed te reconstrueren.

Censuur

In een column in NRC Handelsblad d.d. 11 juli getiteld 'Historie in de vuilnisbak' wijst journalist Henk Hofland erop dat dit soort (executie)foto's destijds gemeengoed waren. Op de terugreis uit Indië werd aan boord door menigeen vergelijkbare foto's getoond ten bewijs van - en de bereidheid tot - het gevechtsgehalte van ieder individu. Nederland(ers) hadden maar in beperkte mate kunnen terugvechten in de Tweede Wereldoorlog; een mate van overcompensatie lag op dat vlak dus voor de hand.
Menig fotoalbum moet dus later op dit punt zijn gekuisd, hetzij door de directe eigenaar zelf of anders door familieleden. Het is meer dan algemeen bekend hoe na iemands overlijden archieven vaak ten prooi vallen aan diverse vormen van censuur. Meer dan overstromingen, brand of diefstal vormt (zelf)censuur oftewel moedwillige vernietiging door actoren, eigenaren of familie de grootste bedreiging voor archieven.

Alomvattend onderzoek

Er is in die zin dus eigenlijk helemaal niet zoveel aan de hand m.b.t. tot deze executiefoto's: we wisten ervan, ze hebben bestaan en nu duiken ze weer eens op. Voor drie wetenschappelijke instituten - NIOD, NIMH, KITLV - was het nieuws desondanks eens te meer reden om te pleiten voor een ca. 3 miljoen euro kostend definitief en alomvattend onderzoek naar het Nederlandse militaire geweld in Indonesië gepleegd tussen 1945 en 1949.
Medio juni deden zij hiertoe een eerste oproep, toevallig of niet eveneens in de Volkskrant. Zij hebben het daarbij uiteraard vooral over de historische context: meer specifiek de aard van het (oorlogs)geweld, losstaand van enig moreel oordeel over daders en slachtoffers. Zo'n studie zou tevens inzichten moeten verschaffen omtrent toekomstig militair optreden in crisisgebieden. Dit laatste is natuurlijk vooral een verkoopargument richting de politiek: alsof de val van Srebrenica in dat opzicht geen lessen genoeg biedt.

Archieven Indische gouvernement

Het is overigens nog maar zeer de vraag welke medewerking men hieromtrent zal krijgen van de Indonesische autoriteiten, ondanks dat men gewag maakt van interesse van Indonesische collega's (lees: historici) voor de periode van de vrijheidsstrijd.
Dit laatste is toch wel iets anders dan officiële samenwerking; de diplomatieke betrekking tussen Nederland en Indonesië zijn weliswaar vriendschappelijk maar niet optimaal. Hele archieven, bijvoorbeeld die van de KNIL, zijn verdwenen of in ieder geval ontoegankelijk geworden. Het gerucht gaat zelfs dat van het papier ervan satézakjes zijn gemaakt.
Het zou hoe dan ook raadzaam zijn om een archivaris in het onderzoekerspanel op te nemen, ter bestudering van de overdracht van de archieven van het Indische gouvernement en de vernietiging door de Nederlanders van documentatie tijdens de overgave. De meest belastende documentatie wordt bij regimeveranderingen op het laatste moment vaak nog even gauw vernietigd.

De shredder van de Egyptische veiligheidsdienst maakte overuren tijdens de Arabische lente.

Koloniale erfenis

De pijn qua verwerking ("Indië verloren, rampspoed geboren") zit hem in de eerste plaats in Nederland, en niet in Indonesië (slachtoffers daargelaten). Hoofdprobleem is aldus bijstelling van dit beeld. Een gedegen wetenschappelijke studie zal dat alvast niet snel bewerkstelligen. Die zal slechts door de incrowd van vakgenoten worden gelezen. De beroepsreflex van historici - meer onderzoek - is op dit punt, behalve erg voorspelbaar, beslist ontoereikend.

Meer feitenonderzoek is in dat opzicht ook helemaal niet nodig. Er zijn al heel veel gegevens bekend via tal van deelstudies. Het idee als zouden nu - na bijna zeven decennia - dan eindelijk alle gegevens boven water komen, zoals diverse onderzoekers menen, is voor historici teleurstellend naïef gesteld.
Wat in feite toen had moeten gebeuren, is een goede debriefing. Maar zelfs de debriefing van Srebrenica blijft nog altijd geheim volgens een WOB-uitspraak van begin 2011. En in het officiële debriefingsrapport zouden lang niet alle verklaringen zijn opgenomen.

Hoe dan ook: uiteindelijk zal er toch geen lijst komen met aantallen slachtoffers en daders (laat staan met naam en toenaam) - in principe toch de hoofdvraag - ook al biedt dit interessante perspectieven. Het Nationaal Archief rondde bijvoorbeeld vorig jaar een onderzoek naar jodenjagers af (inclusief een database met slachtoffers). Privacy hoeft hier de waarheid dus niet in de weg te staan.

Woordgebruik


Het nieuws omtrent de executiefoto's toont als geheel bovenal het blijvend Nederlandse ongemak in de omgang met het recente koloniale verleden. Dit begon destijds al met het woordgebruik: d.m.v de term 'politionele actie's' qua militaire inzet in Nederlands-Indië werd in feite ontkend dat er oorlogvoering plaatsvond op Indonesisch grondgebied. In hoeverre dat tevens om juridische (geen oorlogsrecht volgens de Conventie van Genève) en volkenrechtelijke redenen werd gedaan, is mij niet bekend.

De kennis omtrent gepleegde oorlogsmisdaden bestond al in bredere kring sinds de zogeheten Excessennota uit 1969, die ontstond als tegemoetkoming aan de toenmalige roep om een parlementaire enquete. Vervolgens is er nog decennialang gedraald met de erkenning van Indië-veteranen als aparte categorie oorlogsveteranen, maar ook met de door hen (en anderen) gepleegde wandaden.
Eind vorige eeuw werd een bloedige actie van bijna een eeuw eerder door toenmalig legerofficier, later premier Colijn plotseling hoog opgenomen wegens de nonchalante aard van de beschrijving ervan in enkele ontdekte brieven. Een biografie van ruim 500 bladzijden werd door de media plotseling opgepikt en verdraaid vanwege slechts enkele woorden.
Vorig jaar tenslotte volgde de eerste officiële schadevergoeding wegens het begane bloedbad te Rawagede, daarmee de Nederlandse staat verder onder druk zettend richting een ondubbelzinnig excuus naar Indonesië.

Beelden

Zoals gezegd kunnen beelden soms inderdaad meer zeggen dan woorden. In Duitsland werd rond de eeuwwisseling een grote, rondreizende tentoonstelling gehouden over de misdaden van de Wehrmacht. Hoewel de tentoonstelling niet zonder inhoudelijke fouten was (bijvoorbeeld qua toeschrijving van de gebeurtenissen), geldt zij desalniettemin als baanbrekend.

Zou iets dergelijks bijvoorbeeld, ter voorlichting en educatie van eenieder in Nederland, geen veel beter idee zijn dan een zwaarwichtige studie? Ook veteranen zouden daarbij betrokken moeten worden: niet alleen als leverancier van de beelden, maar van de achterliggende verhalen. Dit zou dan eveneens kunnen worden gekoppeld aan een verplicht eindexamenonderwerp over de Indonesische onafhankelijkheid, maar ditmaal van de grond af bekeken.

Enkele bezoekers aan de Duitse tentoonstelling.

Verhalen

Een andere suggestie zou kunnen zijn om alle overlevenden te interviewen à la het Holocaust-project van Steven Spielberg. Deze getuigenissen zouden voor de direct betrokken in ieder geval de emoties en pijn deels weg kunnen nemen of anderszins voor een vorm van erkenning kunnen zorgen van hun verhaal.

Academisch historici zien zich in dat opzicht nog te veel als intermediair die de waarheid in pacht menen te hebben. De afgelopen twee decennia is geschiedenis echter veel breder geworden, waarbij de aandacht vooral uitgaat naar verhalen van gewone mensen. Meerdere archiefdiensten zijn op dit punt al begonnen met het aanleggen van eigen archieven (in feite een revolutie binnen het vakgebied).
Geschiedenis gaat daarmee wezenlijk nog altijd over mensen, maar menig historicus lijkt dat onderhand vergeten te zijn (of heeft dit zelfs nooit geleerd). Archivarissen hebben daar, in de dagelijkse praktijk, in ieder geval meer verstand van.