1 januari: openbaarheidsdag

Het is al vele, vele jaren een traditie in Engeland: de openbaarmaking van documenten van dertig jaar geleden op 1 januari, de termijn waarop ze officieel openbaar mogen worden gemaakt. Op Nieuwjaarsdag komt er steevast in de journaals ook een item in over voor, wat tevens weer goed is voor de publieke zichtbaarheid van archieven.
Meestal gaat het om een of ander politiek memorabel feit of moment uit de recente geschiedenis. Dit ritueel zorgt al vanzelf voor nieuws, want zo kan ook het journaille zich goed voorbereiden. Zo kun je er nu al vanuitgaan dat de openbaarmakingen in 2012 met nog meer dan gemiddelde interesse zullen worden gevolgd vanwege de Falklandsoorlog (1982). De Falklandsoorlog was de afgelopen tijd toch al extra in het nieuws wegens het uit de vaart halen van het vliegdekschip HMS Ark Royal door de strenge bezuinigingen, het einde van de bijbehorende Harrier straaljagers en de dood van BBC-correspondent Brian Hanrahan (destijds oorlogscorrespondent).

Vervroegd

Vanwege de bijzondere omstandigheid dit jaar van oudjaarsdag op een vrijdag gevolgd door twee vrije dagen (en dus geen kranten), plus een gesloten archief op maandag werden de gegevens door The National Archives deze keer al op 30 december 2010 ter beschikking gesteld. Dit jaar gaat het vooral over het eerste regeringsjaar van Margaret Thatcher. De documenten tonen hoe intensief zij zich bezighield met de materie aan de hand van allerlei commentaren in de marge van beleidsstukken of memoranda.

http://www.nationalarchives.gov.uk/news/528.htm

Nederland: traditie in wording

In 2010 deed het Nationaal Archief voor het eerst een poging eenzelfde traditie in het leven te roepen. Het beginnen of opstarten van tradities is altijd een moeizame zaak met ongewisse afloop; zal iets bijvoorbeeld wel aanslaan? Toen lag, in ieder geval namens de pers, sterk de nadruk op - hoe kan het haast ook anders in Nederland - de Oranjes. Bekijk een reportage:

http://nos.nl/artikel/127038-geheime-stukken-koninklijk-huis-openbaar.html

Het Koninklijk Huis beheerst inmiddels het beeld van de contemporaine geschiedenis van dit land en overschaduwt daarmee die van de politiek. Diverse van de persberichten ('Deel archief koningshuis openbaar') leidden dan ook tot enige hilariteit onder ingewijden, nog afgezien van de gebrekkige kennis (of voorlichting) over de Nederlandse staatsinrichting. Ten eerste omdat het Nationaal Archief het archief van het koningshuis niet beheert en ten tweede omdat juist omtrent de openbaarheid van het Koninklijk Huisarchief de afgelopen jaren het nodige te doen is geweest.

Verlaat?

Navraag op vrijdag 31 december 2010 bij de studiezaalmedewerkers leerde dat er wel 'iets' in de maak is en wellicht dat er dinsdag inzage mogelijk is: in elk geval in het overzicht. Achter de schermen is ongetwijfeld hard gewerkt aan samenstelling van dit overzicht (al kan dit grotendeels automatisch). Het maken van nieuws betekent tenslotte vooral ook anticiperen. Of heeft men zich soms een beetje laten verrassen door de agenda van de feestdagen?
Ook op de website staat er niets over aangekondigd waarmee deze vorm van openbaarheid alvast een beetje in tegenspraak is met zichzelf. Nu is het dus voorlopig wachten op dinsdag 4 januari 2011 voor nieuwswaardigheid vanuit het Nederlandse archiefwezen. Wat mij betreft heeft men het momentum daarmee alvast een beetje gemist: traditie is traditie oftewel 1 januari is 1 januari, op welke dag die ook valt of hoe dit precies past binnen de eigen agenda van de organisatie.

Nawoord: 4 januari 2011

Het Nationaal Archief maakte inderdaad vandaag het nieuws bekend, op weinig spectaculaire wijze overigens via een eenvoudig ANP-nieuwsbericht (geen podcast bijvoorbeeld, met toelichting op belangrijke zaken) en zonder schokkende of sensationele informatie. Of het moeten de documenten over de Koninklijke Nederlandse Zwembond zijn, die wellicht nog onthullingen bevat over ons verleden als sportnatie.
Daarvoor had men gisteravond echter beter kunnen kijken naar het programma Erica op reis, 'een zeer persoonlijk reisprogramma' van omroep Max over Erica Terpstra en haar jeugdig verleden in Indonesië, dat informatiever was dan menige aflevering van de genealogische reeks Verborgen Verleden. Dit programma trok ruim 1,2 miljoen kijkers en veroverde daarmee een (terechte) plaats in de top tien van best bekeken programma's.

http://www.nederland1.nl/programma/erica-op-reis