Het groeiend belang van persoonsarchieven

Individuele persoons-of familiearchieven worden door archivarissen tegenwoordig meestal als particuliere archieven aangeduid. Deze archieven vormen een van de pijlers onder de nieuwe selectiemethodiek zoals die dit jaar zal worden ingevoerd. Te denken valt dan onder meer aan archieven van publieke-of bewindspersonen. Twee recente voorbeelden onderstrepen goed het algemene belang van dergelijke archieven.

The King's Speech

Deze week gaat in Engeland de film The King's Speech in première. Meteen al is er overigens sprake van Oscar-potentieel (u las dit nieuws hier het eerst) voor de hoofdrolspeler Colin Firth (o.a. bekend vanwege de doorwade fonteinscene in de BBC-televisieserie van Pride and Prejuidice uit 1995). Firth speelt in de film het personage van koning George VI, vader van de huidige vorstin Elizabeth II. Bekijk de trailer:



George VI

Het leven van George VI was nogal een tragische. Hij leefde een min of meer teruggetrokken bestaan in de schaduw van zijn broer koning Edward VIII, totdat deze besloot in 1936 de troon op te geven voor zijn relatie met een gescheiden (Amerikaanse) vrouw: Wallis Simpson. Een schok die, volgens velen, de Engelse koninklijke familie nog altijd niet helemaal te boven is.
George was een weinig krachtdadige persoonlijkheid met diverse gezondheidskwalen; hij zou in 1952 vroegtijdig komen te overlijden aan kanker, uitgeput als hij was van de vele inspanningen. Het feit dat hij toch slaagde in zijn leven als koning wordt door velen toegeschreven aan zijn vrouw: Elizabeth Angela Marguerite Bowes Lyon, later beter bekend als de immens populaire koningin-moeder.

Bovenal had George VI een spraakgebrek waardoor zijn publiek functioneren een grote en pijnlijke worsteling was. Hiervoor was hij sinds 1926 onder behandeling van de spraakcoach Lionel Logue. Tijdens de opnamen voor de film in het najaar van 2009 kwam diens zoon met de vondst van het archief (inderdaad op zolder) aanzetten, waardoor tevens de film een andere wending nam. Bekijk een reportage vanachter de keukentafel met de originele archiefstukken:

http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-12116320

Inmiddels is er door hem tevens een boek over geschreven. Lees meer over de achtergronden:

http://www.telegraph.co.uk/culture/books/8203371/The-Kings-Speech-how-Lionel-Logue-cured-King-George-VIs-stammer.html

'De schatkist van Sam'

In november 2010 promoveerde Eva Rovers op een biografie over Helene Kröller-Müller. Helene was, behalve waarschijnlijk Nederlands rijkste vrouw in de eerste helft van de 20e eeuw (en in die hoedanigheid opvolgster van de weduwe Borski), een zeer actief kunstverzamelaar. Kunst verzamelen werd haar belangrijkste passie en zingeving van het leven.
De biografie zou niet geschreven kunnen zijn zonder de correspondentie met haar amant Sam van Deventer, die als jongste bediende begon in het bedrijf van haar man: de handelsfirma N.V. Kröller en Co. Dertig jaar lang correspondeerden zij met elkaar, soms meerdere keren per dag. Deze bijzonder hechte (platonische?) relatie met een 19 jaar jongere man zorgde onder meer voor een verwijdering binnen de familie. Als driehoeksrelatie hield zij desondanks stand, vermoedelijk omdat de deelnemers er ieder het hunne uit wisten te halen.
Er valt (nog) veel interessants over 'HKM' (zou destijds ooit wel eens de vergelijking met Hare Koninklijke Majesteit zijn getrokken, al was het maar bij wijze van grap?) te vertellen, maar daarvoor moet u toch echt hetzij de biografie De eeuwigheid verzameld: Helene Kröller-Müller (1869-1939) lezen of naar de documentaire Helene Kröller-Müller - een vrouw tussen liefde en kunst kijken. De documentaire wordt zondag 9 januari 2011 op Nederland 2 herhaald om 17.05 of is anders later terug te vinden in het archief van het programma Het Uur van de Wolf. Bekijk alvast een voorproefje:



De docu opent met de loden kist (formaat hutkoffer) waarin de correspondentie heeft gezeten en door de biografe als een schatkist wordt ervaren; een weinig toepasselijkere term is nauwelijks denkbaar. Sam maakte speciale provisies opdat de kist, die in 2005 aan het Museum Kröller Müller zou worden geschonken na het overlijden van zijn zoon Rudi van Deventer, ook bewaard zou blijven. Lees meer over deze nalatenschap:

http://vorige.nrc.nl/europa/in_europa/article1860995.ece/Kroller-Muller_het_Baumensch_en_de_directeur

Anton Kröller vernietigde daarentegen alle brieven van Sam van Deventer aan zijn vrouw. Zoals wel vaker het geval is bij briefwisselingen tussen twee personen, zijn we dus maar van één kant ingelicht. Hierdoor komen we dus eigenlijk altijd maar de helft van een persoonlijke relatie echt goed te weten: wel de vraag maar niet het antwoord (of andersom). Behalve een intrigerende gedachte, ook een serieus obstakel voor elke biograaf; van deze context zal zij dan ook rekenschap dienen te geven.
De docu eindigt al even fraai als dat ze begint: de drie liggen op nog geen paar meter afstand van elkaar begraven. Samen dus tot in de dood.