Red de Nederlandse vis(-en eet)cultuur

Deze week kwam in het nieuws dat, hoewel we in het afgelopen jaar meer (verse) vis zijn gaan eten, we (dit geldt tevens voor Vlaanderen) eigenlijk nog altijd te weinig vis eten. Dat noem ik nog eens een gemengde boodschap: lees het persbericht of bekijk de video.

Duurzaamheid

De consumptie van vis wint volgens het Productschap Vis met name aan populariteit vanwege het toemeten van een imago van duurzaamheid (onder het motto 'Verantwoorde Vis'). Bijvoorbeeld valt dan te denken aan onder meer het schrappen van paling uit de schappen van de supermarkt of het kweken van vissoorten als wapen tegen de overbevissing. Het jaarlijkse ritueel van de Europese vangstquota, die bv. in Spanje of Frankrijk tot grote stakingen leidde en blokkades van havens, behoort daarmee hopelijk tot de verleden tijd.
Overbevissing is desondanks een fundamenteel probleem waar de visserij op gezette tijden moeilijk aan ontkomt. Slechts het stilleggen van de vangst voor een aantal jaren biedt dan uitkomst.
Zo kwam in Engeland enkele jaren geleden de traditionele 'fish and chips' in de gevarenzone vanwege een tekort aan kabeljauw. Hetzelfde probleem geldt overigens eveneens in Australië en Nieuw-Zeeland. En vanwege de opgelopen prijzen in crisistijden neemt de consumptie - juist in lagere klassen, waar de fish and chips is uitgevonden, in Engeland af.
Ook wereldwijde ophef over tonijnvangst (specifiek de blauwvinsoort), de walvisjacht en vernietiging van koraalriffen door het gebruik van sleepnetten hebben de visserij in de afgelopen jaren internationaal grote schade berokkend. Mede echter door nog grotere schandalen bij andere voedselindustriën de afgelopen jaren is de visconsumptie toch aan een gestage opmars bezig.

Gezondheid

Een belangrijke, bijkomende reden voor het eten van meer vis (de Gezondheidsraad adviseert tweemaal per week vis te eten) betreft gezondheidsaspecten, speciaal de inname van natuurlijke vetten en oliën. Het programma Klootwijk aan Zee besteedde in 2006 een aflevering aan het mirakel van de Omega 3 (helaas niet meer terug te zien door allerlei disfunctionele weblinks). Dit vetzuur helpt o.a. tegen hart-en vaatziekten en wordt daarom toegevoegd aan diverse voedingsmiddelen als margarine met als claim dat ze daarmee gezonder worden.
Omega 3 kennen we vanuit historisch oogpunt als de, door veel kinderen als wagelijk ervaren, verplichte consumptie van levertraan kort na de Tweede Wereldoorlog - reden ook waarom Nederland toen weer korte tijd meedeed aan de walvisjacht.

Mannen van de zee!

In een eerdere promotiecampagne van het Nederlands Visbureau (per 1 januari 2011 opgegaan in het Productschap Vis) wordt tevens het beroep van visser in het zonnetje gezet en zijn imago als stoere zeebonk.

[Bron: Nederlands Visbureau]

Wegens vermoedelijke beëindiging, al dan niet tijdelijk, binnenkort van het programma Boek zoekt vrouw (vergeet niet: u las dit nieuws hier het eerst, evenals de Oscar voor A King's Speech), kan ik slechts de suggestie doen in de toekomst verder te gaan met vissers als al even authentieke personages. Bekijk meer beelden van deze promotiecampagne:

http://www.visbureau.nl/campagnes/voorproefje_nieuwe_campagne_2011_2013/

Op Discovery Channel zie ik tijdens het zappen wel eens beelden voorbij komen van het programma Deadliest Catch waarin dit stoere beeld van de visser nog vele malen wordt versterkt.
Vissen is als beroep al eerzaam genoeg zonder de gevaarlijke kant ervan op de ruwe baren al te zeer te benadrukken. Ik kan mij zelfs een (Engelse) statistiek herinneren waaruit bleek dat visser het gevaarlijkste beroep ter wereld is. (En dat blijkt inderdaad het geval; zie ook:)

http://hubpages.com/hub/Most_Dangerous_Jobs

Om over de vele menselijke drama's in kleine dorpen langs kustlijnen overal ter wereld, waardoor de impact van rampen op zee vaak nog extra groot is, door de eeuwen heen verder maar te zwijgen. Let hier ook eens op de vele standbeelden van vissers.

Mijmeringen

Met een goede vriend van mij somber ik wel eens dat het eten van vis eigenlijk alleen nog iets is voor oude mannetjes, waar wij onszelf als bijna-veertigers inmiddels gemakshalve ook toe rekenen. Hoe dan ook zeker niet iets voor de jeugd, die zich immers massaal heeft overgegeven aan de snackcultuur (van twee hamburgerketens in het bijzonder).
Zelf heb ik nog van mijn opa geleerd om makreel schoon te maken. Zaterdag (en dus niet vrijdag) was bij ons altijd visdag. Op de markt in Zaandam werd dan verse vis gekocht: meestal gebakken schol of tong voor mijn oma tussen de middag plus de makreel als avondmaaltijd. Het schoonmaken ervan was een heel karwei, zeker in de handen van mijn opa die altijd met alles grondig (en dus langzaam) te werk ging.

[M. Boll (toegeschreven aan), Stilleven met makrelen, eigen collectie]

Aan het consumeren van de makreel was tevens een soort fabeltje verbonden, namelijk dat ik er geen melk bij mocht drinken; daar zou ik maar ziek van worden. Het bleef daarom meestal bij thee.

Snackcultuur

Mijn eerdere somberingen over de Nederlandse snackcultuur (kort samengevat: 'het gevreet op straat') en de toenemende invloed daarvan op de Nederlandse geschiedenis in woord ('snackers'), beeld en daad zijn onderhand bekend (lees hier).
Daar tegenover stel ik dat we Oud-Hollandse tradities, als onderdeel van de volkscultuur, in ere moeten houden: naast de viscultuur tevens vlaamse frites, poffertjeskraam, pannenkoekenhuis en de Oud-Hollandse gebakskraam (oliebollen).
In hoeverre het koekhappen op Koninginnedag (binnenkort weer te zien) eveneens hiertoe gerekend moet worden, weet ik eerlijk gezegd niet. Is daar niet eerder sprake van een 'invention of tradition? Zeker, ik kan mij eigen verjaardagspartijtjes uit mijn jeugd (tweede helft jaren 70) herinneren waar dit evenement eveneens op het programma stond.
Natuurlijk is er binnen onze eetcultuur ook ruimte voor 'exoten'. De nasi goreng, de Vietnamese loempia, de Surinaamse röti en het Turkse broodje döner zijn voldoende ingeburgerd om hun plaats in de canon van de Nederlandse snack (bestaat die overigens al?) op te eisen, verbonden als ze zijn met bepaalde migratiestromen. Mijn grote vraag is en blijft alleen: moet het ook allemaal op straat genuttigd worden?

Eettip

Voor de lekkerste kibbeling: de viskraam op het Buitenhof te Den Haag. Echt overheerlijk! Maar pas op voor de meeuwen ...



Kijktip

Klootwijk aan Zee (speciaal over vis); geen eigen website, wel een fansite met een aantal oude afleveringen:
http://www.wildekeuken.nl/klootwijk_aan_zee.html

Keuringsdienst van Waarde, met tal van bijdragen over de Nederlandse eetcultuur (o.a. de frikandel of de pannenkoek):
http://www.keuringsdienst.nl/

Aanbevolen
Liesbeth M. Helmus, Vis. Stillevens van Hollandse en Vlaamse meesters 1550-1700 (Utrecht 2004)