Een rampenplan? Het Nationaal Historisch Museum

De totstandkoming van het Nationaal Historisch Museum zal t.z.t. in ieder geval nog een spannend boek kunnen opleveren (een parlementaire enquete is waarschijnlijk te veel van het goede).
Afgelopen vrijdag volgde na de ministerraad een telefoontje van de staatssecretaris aan directeur Schilp. Het nieuwe kabinet heeft, met het schrappen van de nieuwbouwplannen, een aantrekkelijke bezuinigingspost van 50 miljoen euro gecreëerd. Een initiatief dat mede door leden van de Tweede Kamer was bepleit en ondersteund, werd met dezelfde kortzichtigheid weer aan de kant geschoven ondanks dat het museum inmiddels volop in bedrijf is.



Vooralsnog heerst er langs de zijlijn overwegend leedvermaak over zoveel bestuurlijk onvermogen. Van Boulevard van het Actuele Verleden aan het begin van de 21e eeuw, waarin het verhaal centraal moest komen te staan, naar het Huis van de Democratie ( over de ontwikkeling van de rechtsstaat), en de latere afsplitsing daarvan: het NHM. Aan initiatieven heeft het duidelijk niet ontbroken het afgelopen decennium om de Nederlandse geschiedenis weer wat kleur te geven.
Dit alles was deels een reactie op de toenmalige plannen m.b.t. het vernieuwde Rijksmuseum, waarin de afdelingen kunst en geschiedenis met elkaar gefuseerd zouden worden. Daarnaast was er de toenemende onzekerheid omtrent de Nederlandse identiteit of althans het vervagen daarvan door immigratie (oftewel mislukte integratie) plus het toenemend opgaan in Europa. Tegelijk was er de digitale uitdaging om de geschiedenis op een nieuwe manier te gaan presenteren. En, tot slot, rook men in Museumland Nederland (het land met de hoogste museumdichtheid ter wereld) hoogstwaarschijnlijk een grote pot met geld.

Culturele teloorgang

Dit voorlopige dieptepunt toont in ieder geval aan dat de bemoeienis vanuit de politiek inzake het NHM niet erg vruchtbaar is geweest, integendeel tot een soort uitlokking heeft geleid. Tegelijkertijd is er van samenwerking onder de professionals ook nauwelijks sprake: het is in wezen ieder voor zich geweest.
En dat terwijl God het op dit punt ook al laat afweten; zelden zal een samenleving zo snel haar religieuze pijlers hebben verloren als het Nederland van na de oorlog. De massale sluiting van kerken leidt zelfs tot serieuze problemen omtrent ons toekomstig cultureel erfgoed.



En met de dood van Harry Mulisch juist vandaag is ook ons literaire erfgoed een gevoelige slag toegebracht. Feitelijk is er niemand om in de voetsporen van de Grote Drie (Hermans, Reve en Mulisch) te treden. Literatuur als ernstige, intellectuele bezigheid in plaats van louter vermaak lijkt voorbij.

Opties

Hoe nu verder ondanks de duidelijk waarneembare culturele neergang om ons heen? Het Huis voor de Democratie is eind september als stichting notabene opnieuw opgericht. De missie is om 'een educatief doecentrum' te worden, inclusief gebouw. Lees meer over de plannen:
http://www.democratie-rechtsstaat.nl/

Het NHM maakt ondertussen van de nood een deugd en zegt 'meer dan een gebouw' te zijn. Aan het geplande gebouw (een soort stuurloze olietanker) gaan we wat mij betreft in elk geval niet al te veel missen.



Sinds enige tijd opereert het onder de merknaam INNL vrij geruisloos op internet; de gevoerde digitale discussies wijzen alvast niet op een groot publieksbereik. Toch gaat men voor de zekerheid zelfstandig op zoek naar een museumgebouw. Wordt dus vervolgd.

Kan het ook nog anders afgezien van het museale aspect? Misschien dat echt drama een uitkomst biedt.
In Engeland is recent een theaterprogramma The People Speak gehouden, verfilmd voor The History Channel, met daarin bekende acteurs als Colin Firth en Ben Kingsly die hierin cruciale passages uit het verleden van hun land voor het voetlicht brengen: gewoon door teksten voor te lezen. Een en ander is naar Amerikaans voorbeeld gedaan onder het motto 'history as told by the people'.

http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dance/features/the-people-speak-history-as-told-by-the-stars-2117258.html


http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dance/features/behind-the-scenes-of-the-people-speak-2119988.html

Het wordt dus tijd voor een Nederlandse Youp klaaglijn-actie maar dan voor behoud van onze geschiedenis bij het grote publiek, want aan de professionals kunnen we dit thema kennelijk niet veilig overlaten.

JFK revisited: Dallas 22 november 1963

Afgelopen week was op Canvas de documentaire Lost JFK Tapes - The Assassination te zien. De documentaire bestaat uit allemaal origineel film-en audiomateriaal omtrent het bezoek van president Kennedy aan de staat Texas. Beelden die sindsdien niet meer zijn vertoond, maar dat in een museum lag gewijd aan de herdenking van die bijzondere dag. We kijken dus zogezegd met de kennis van nu naar de beelden van toen, zonder hinderlijke voiceover.



Hoog bezoek in Dallas

Wat toch allereerst wel opvalt is de enorme massa aan politie- en veiligheidsmensen die op de been is. Je zou bijna zeggen dat men iets verwacht. Dit was het eerste bezoek aan de staat Texas van een Amerikaase president sinds de Tweede Wereldoorlog.
Wat het bezoek verder misschien nog bijzonder maakte was de aanwezigheid van Jackie. Hoewel niet nader toegelicht, stond zij voor het eerst sinds enige maanden weer in de publieke schijnwerpers. De president is zelfs zo galant om haar als eerste uit het vliegtuig te laten stappen, iets dat tegen het protocol in gaat. Haar roze mantelpakje steelt dan ook de show.

Rijtour door de stad?

De limousine staat al klaar; die is eerder gearriveerd op vliegveld Love Field met een militair transportvliegtuig. Het regende die morgen in Texas, maar het weer was opgeklaard waardoor toch wordt besloten met open dak te gaan rijden. Hoe anders zou het zijn geweest als het was blijven regenen, eens te meer bewijs welk een grote rol toeval in de geschiedenis eigenlijk speelt (iets dat historici niet graag erkennen). De rijtoer heeft als doel het gezelschap af te leveren bij een lunch in een hotel in de stad Dallas waar (betaalde) gasten - naar later blijkt tevergeefs - zitten te wachten.

Ooggetuigen van de aanslag

Na de aanslag ter hoogte van Dealy Plaza spurt de colonne weg naar het ziekenhuis Parkland. Vrijwel op gelijke hoogte met de limousine op het moment van de aanslag staat op het fameuze grasveld, waarvandaan men op dat moment denkt dat er geschoten wordt, een echtpaar (Bill en Gayle Newman) met twee kinderen. Beide ouders werpen zich op de kinderen zodra er schoten klinken omdat zij denken in de vuurlinie te liggen. In de studio beschrijven zij hoe het hoofd van de president onder het bloed zat. Ook Abraham Zapruder verschijnt in de studio, terwijl zijn film ter plekke wordt ontwikkeld.

Diverse geruchten

De geruchtenmachine is ondertussen in volle gang. Ook vice-president Johnson zou gewond zijn of mogelijk een hartaanval hebben gehad. Onduidelijk is of men hem niet verward met gouverneur Connally, die in de auto zat bij Kennedy en wel gewond raakt.
Op last van ooggetuigen wordt ondertussen een gebouw in de stad afgesloten en onderzocht: de Texas School Depository Building. De schutter zou vanaf de vierde (was zesde) verdieping hebben geschoten. Het wapen wordt al gauw gevonden.

Ziekenhuis

Bij het ziekenhuis dromt zich een kleine massa mensen samen. Een priester komt het laatste sacrament toedienen. Het is via hen dat in een interview officieus bekend wordt dat de president eigenlijk dood is. Tevens vertelt hij hoe na de plechtigheid Jackie haar trouwring afneemt en die om een vinger van haar man doet. Ambulancemedewerkers vertellen hoe zij de president komen ophalen. Een van hen moet hem bij zijn bebloede hoofd vasthouden.
Mensen die buiten worden geinterviewd schamen zich diep dat dit juist in 'hun' Dallas heeft moeten geboren. Die schuldgevoelens blijken echter van betrekkelijk korte duur. In een toespraak zegt de burgemeester dat al het nodige m.b.t. de veiligheid is gedaan; hij wast vast zijn handen in onschuld.

Lee Harvey Oswald

In een buitenwijk van de stad schiet Oswald agent Tippit neer en vlucht een bioscoop in, waar hij alsnog wordt aangehouden. Hij wordt vervolgens naar het stadhuis gebracht. De meest bijzondere scenes spelen zich wat mij betreft daar, in de gangen, af. Het is er een drukte van belang. Mensen lopen af en aan. Af en toe komt Oswald onder begeleiding naar buiten om weer een andere kamer te worden ingebracht. Tijdens die korte momenten zegt hij iets of antwoordt hij wat. Oswald wordt, als zijn naam eenmaal bekend is, steevast als Harold (was Lee Harvey) Oswald omschreven.

Jack Ruby

Nachtclubeigenaar Jack Ruby heeft zich ondertussen ook bij hen gemengd; hij is op diverse shots te zien. Maar wat doet hij daar eigenlijk? Men denkt dat hij een veiligheidsagent is. In de kelder van het gebouw, als Oswald wordt geprepareerd voor transport naar de gevangenis, slaat hij toe en schiet Oswald neer. In hetzelfde ziekenhuis als waaruit Kennedy is afgevoerd overlijdt hij twee dagen later aan een hartstilstand; het complot lijkt begonnen. Bij zijn begrafenis zijn te weinig familieleden aanwezig, waardoor journalisten hem naar zijn laatste rustplaats moeten brengen.

Een nieuwe president

Op de taxibaan wordt Johnson in het vliegtuig door rechter Sarah Hughes beëdigd, met zijn vrouw rechts van hem en Jackie aan de linkerkant. Zij draagt nog altijd haar, inmiddels met bloed doordrenkte, roze mantelpakje (dat tegenwoordig wordt bewaard door de National Archives; haute couture als archief dus).



Bijzonder is tot slot nog het korte telefoongesprek vanuit het vliegtuig tussen de nieuwe president en Rose Kennedy.

Nasleep

Wie zich eenmaal verdiept in de Kennedy-zaak blijft eigenlijk alleen maar en in toenemende mate met vragen zitten, vermoedelijk een deel van de eindeloze attractie en speculatie. De contemporaine beelden tonen vooral de verwarring en chaos die er in zo'n situatie heerst. Daarnaast ogen zowel de beveiliging van de crime scene als de situatie op het stadhuis erg onprofessioneel.
Het is in zekere zin verbluffend hoeveel onzekerheden er nog altijd zijn rondom de moord. En dan heb ik het nog niet eens over de 'magic bullit' theorie of de matige schietvaardigheid van Oswald.

http://www.history-matters.com/essays/jfkgen/LastingQuestions/Lasting_Questions.htm

Het verwijderen van Kennedy's lichaam uit het ziekenhuis in Dallas was bijvoorbeeld al onwettig. Ook de autopsie zelf zit vol tegenstrijdigheden. De twee grote onderzoeken van het Amerikaanse Congres uit 1964 en 1979 kwamen met verschillende en tegenstrijdige conclusies. Met veel bewijsmateriaal werd gerommeld, zoveel staat ondertussen wel vast. Maar met welk doel precies?
En waar waren eigenlijk de veiligheidsagenten die rond de auto moesten lopen? Was een van hen niet bevriend met vice-president Johnson, een eersteklas bullebak, waarvan sommigen nog altijd zeggen dat hij het meesterbrein is achter de aanslag? De moord op president Kennedy is, kortom, vanaf het begin maar meer nog in de loop der jaren een ideaal terrein geworden van talloze plots en subplots (aan de hand van telkens weer nieuw bewijsmateriaal, dat moet gezegd). De eerste grote scalp ook van de 'conspiracy theorists', die niets geloven van wat de Amerikaanse overheid zegt en doet. Op het internet wemelt het dan ook van de theorieën.

Authenticiteit 2: beware of the Blairs!

Een opmerkelijk bericht uit Engeland: Cherie Blair is 'gesnapt' bij het verkopen van handtekeningen van haar man op eBay! Mevrouw de advocaat Cherie Booth, die aardig wat verdient in haar eentje, heeft het bericht niet ontkent. Ter verdediging werd aangevoerd dat zij op deze wijze probeerde andere handtekeningenverkopers (en hun prijzen) te ondermijnen. Er is geen sprake van aanbieders van valse Blair-handtekeningen, maar wellicht speelt dit ook nog een rol. Lees het hele bericht hier.

Behalve de handtekening, werden ook andere items verkocht zoals diverse giften van staatshoofden (lees hierover). Het verrassende van de berichtgeving vind ik dat er nergens gerept wordt van het mogelijk vervreemden van staatseigendom.
Voor de aanname van dergelijke giften gelden in het algemeen strenge regels. De Amerikaanse president bijvoorbeeld mag persoonlijk helemaal niets houden: alles is eigendom van de staat en verdwijnt later in de zogeheten Presidential Libraries.

De Blairs hebben een ongemakkelijke geschiedenis in hun relatie tot geld; zij zouden er zogezegd te veel op uit zijn. In de Engelse klassemaatschappij is dit beslist not done: aspiratie is goed, maar geld najagen beslist niet. Het beïnvloedt onder meer je oordeel van mensen.
De vakantie van de Blairs tijdens hun premierschap in Italie in een villa van premier Berlusconi in 2003 is een geruchtmakend voorbeeld. Later, in 2009, zou zij toegeven dit alleen te hebben gedaan om zo stemmen te winnen voor Londen 2012 (de Olympische Spelen).
Dan is er de uitgebreide vastgoedportefeuille, de boekdeal van beide, de inkomsten uit lezingen etc. Sinds dat ie premier af is zou Tony Blair 20 miljoen pond rijker zijn geworden in drie jaar tijd. Het weggeven van de royalties van zijn memoires aan een organisatie die militaire gewonden helpt met hun revalidatie, werd door sommigen afgedaan als 'blood money'. Tegelijkertijd is Cherie zelf een groot koopjesjager op eBay van onder meer lego.

Onthullingen 3: Wikileaks

Wikileaks bestaat al vanaf 2006 maar beleefde deze zomer pas zijn grote doorbraak. In het bijzonder vanwege een filmpje opgenomen vanuit een helicopter waarbij te zien viel hoe Amerikaanse militairen een groep onschuldige omstanders, waaronder twee medewerkers van persbureau Reuters, met hun machinegeweren te grazen namen bij wijze van represaille wegens een eerdere aanslag. Het gevolg was diverse doden en gewonden.



Openbaarheid

Meer algemeen wordt Wikileaks ook wel omschreven als een 'klokkenluiderswebsite'. In essentie gaat het hier om openbaring van overheidsdocumenten. Dit thema kent een voorgeschiedenis van ongeveer een halve eeuw: de Freedom of Information Act in de Verenigde Staten uit 1966. Deze wet is later in essentie door heel veel landen overgenomen, met als uitgangspunt dat het rechtmatig handelen van de overheid gecontroleerd dient te kunnen worden door de burger.
Het is gebruikelijk dat overheidsdocumenten standaard pas na een langere termijn (dit verschilt enigszins per land) worden overhandigd aan een archiefinstelling. Ten behoeve van openbaarheid, kunnen belanghebbenden overigens altijd om vervroegde inzage vragen.

War logs

Al een keer eerder heb ik hier geblogd over Daniel Ellsberg en de Pentagon Papers. Wat deze casus was voor de jaren zestig, is Wikileaks en zijn oprichter Julian Assange anno 2010. Tegen de oprichter zouden inmiddels al diverse arrestatiebevelen zijn uitgevaardigd, overigens vanwege vermeende seksuele escapades. Met deze tactiek zou men (lees: het Pentagon) hem hebben willen belasteren onder het motto blame the messenger.
Wikileaks werd, met name in de Verenigde Staten, dan ook onmiddellijk als gevaarlijk bestempeld vanwege openbaarmakingen (over Afghanistan) die de operationele inzet der militairen zou kunnen bemoeilijken of compromitteren. De vijand weet nu bijvoorbeeld alle tactieken. Inmiddels is er ook kritiek van binnenuit gekomen; men zou zich inmiddels teveel focusen op de oorlog, ten koste van de meer algemene principes.


http://www.independent.co.uk/news/media/online/secret-war-at-the-heart-of-wikileaks-2115637.html

En nu is er dan de veel grotere ophef over de bijna 400.000 documenten omtrent de militaire inzet in Irak. Het nieuws concentreert zich vooralsnog op 3 aspecten: marteling door de Iraakse strijdkrachten; hogere aantallen burgerdoden; en overtreding van het internationale oorlogsrecht.
Sommige krantenredacties beschikten al enkele weken over de gegevens en hebben deze inmiddels o.a. verwerkt in eigen databases. Lees de uitgebreidere analyses van de zogeheten 'war logs':

http://www.guardian.co.uk/world/iraq-war-logs

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2/Home/707974052/WikiLeaks/actualiteit/index.dhtml

Nederland

Er staan ook een aantal documenten m.b.t. Nederland op de site van Wikileaks. Het betreft hier vooral stukken met een internationaal, overkoepelend karakter in het kader van de NATO, Europese Unie etc.
Verder staan er een aantal stukken op inzake de Bilderberg conferentie (een club opgericht door prins Bernhard ter bevordering van het internationale zakendoen). Deze zijn in zoverre bijzonder, dat het bestuur voor inzage in stukken jonger dan 50 jaar toestemming vereist waardoor het archief, zoals bewaard op het Nationaal Archief, praktisch gezien nauwelijks raadpleegbaar is. Bekijk de inventaris.
Een en ander heeft de reputatie van de Bilderberg conferentie in publicaties ('geheim netwerk') geen goed gedaan - tot wildere claims van een internationale machtselite met een geheime agenda en terrorisme aan toe. Zie hiervoor verder:

http://www.bilderberg.org/index.htm

Tot slot is er ook een kleine collectie over de Maharishi Mahesh Yogi en diens transcendentele meditatie (te Venlo). Kortom, nogal vrij onschuldige stukken waar we niet onmiddellijk wakker van hoeven te liggen.

Context, authenticiteit en herinnering (1): Zandvoort

Archivarissen hebben het graag over "context", hun favoriete stopwoordje. De context is eigenlijk alles m.b.t. het ontstaan, de totstandkoming, het beheer en de archivering van een document. Het is dus vooral informatie over het stuk zelf in plaats van de inhoud.
Maar hoe werkt context nu eigenlijk in de praktijk? Aangezien men het, vanwege de digitalisering, tegenwoordig ook wel over ip's heeft (information packages) en een ip eigenlijk van alles kan zijn daarom hier een illustratief voorbeeld.

Tijdens een zomers bezoek aan de badplaats - zo heette dat vroeger tenminste nog - Zandvoort met een vriend van mij (wiens naam ik, voor de volledigheid zou moeten vermelden, maar ik schuil mij hier achter een ander archivistisch uitgangspunt: de privacy), viel mijn oog al zittend op het Kerkplein en likkend aan een ijsje van Giraudi (dit allemaal voor de juiste context) 's avonds rond half zeven op het volgende uithangbord.


Wat mij eigenlijk meteen opviel was het jaartal van vestiging: sinds 1947. De term 'sinds' (altijd gekoppeld aan een jaartal) zoals gebruikt door firma's is een intrigerende. Het moet vooral oudheid en daarmee duurzaamheid suggereren: iets bestaat tenslotte niet voor niets al zolang. In wezen is het daarmee een eigen, officieus kwaliteitskeurmerk van ondernemers, lang voordat allerlei instanties zich met hun produkten zijn gaan bemoeien.
'Van ouds bekend', dat vroeger nog wel eens bij advertenties stond, is in wezen hetzelfde idee. Bij mijn weten kan na het honderdjarig bestaan van een firma op verzoek zelfs het predikaat 'Koninklijk' aan de naam worden toegevoegd. Al zijn Koninklijke Hofleveranciers overigens weer iets anders.

De eerste context die hier belangrijk is, is dus het jaartal zelf. In dit geval is de friteszaak kennelijk kort na de Tweede Wereldoorlog opgericht: voor een friteszaak waarschijnlijk oud, maar uit oogpunt van duurzaamheid nog betrekkelijk jong. Voor de juiste context: voedsel was toen nog grotendeels op de bon.
'Sinds' plak je echter meestal niet boven de deur vanaf de oprichting of waarschijnlijk toch maar hoogstzelden. Er is een tweede, later herdenkingsmoment (een jubileum of iets dergelijks) voor nodig waarop dit pas - eventueel - een rol gaat spelen. Tenslotte bedient maar een minderheid van bedrijven zich van dit, naar een zekere exclusiviteit neigende predikaat. De overgrote meerderheid van ondernemers haalt zo'n gedenkwaardig moment niet eens.

Wellicht duidelijker is de mededeling dat dit de '1e speciaalzaak van patates-frites' is. In Zandvoort dan toch waarschijnlijk moet hier volledigheidshalve aan worden toegevoegd, al staat dat gegeven nergens op dit bord vermeld. Stel dat het bord dus later van de gevel verdwijnt en in een museum belandt, dan zouden zo maar eens de verkeerde conclusies kunnen worden getrokken (bv. lichtreclamebord van de 1e speciaalzaak van patates-frites in Nederland).
De context hier wordt dus geleverd door het huidige adres: Kosterstraat 15 te Zandvoort. Ook in Breda zit namelijk een (friet)zaak met vergelijkbare naam (alleen zonder de s achter friture) op de hoek van de Haagweg en de Oranjeboomstraat.

Enigszins raadselachtig is de sjieke naam van dit etablissement (toen) of cafetaria (nu): 'Fritures d'Anvers'. Van deze term heb ik eerlijk gezegd nog nooit gehoord. Nu pretendeer ik geen friteskenner te zijn. Wat ik wel weet, is dat sinds een aantal jaren de vlaamse (dikke) frieten aan een opmars bezig zijn ten koste van de franse (smalle) frieten. Dit weet ik vooral dankzij de eetgewoonten van mijn oma (dit is wellicht overbodige context), maar valt ook breder in de horeca waar te nemen. De term 'Fritures d'Anvers' lijkt dan ook inhoudelijk niet te schuilen in enig keukengeheim (speciale frituuroliën of iets dergelijks). Ze levert verder ook geen hits op, behalve dan van deze fritesspeciaalzaak.

Volgens hetzelfde internet zijn de zaak en zijn eigenaren overigens niet zonder tragedie gebleven in de loop der jaren. In 1981 verongelukte een zoon van de eigenaar bij een bromfietsongeluk en in 1987 brandde de bovenverdieping af. Wellicht dat dit laatste een hint geeft voor de wat rare plaatsing van de lichtreclame boven de ingang? De eigenaar liet ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum trouwens nog een bijzondere gevelsteen plaatsen door de kunstenaar Edo van Tetterode. Het stelt een uitgestrekte hand voor.
Hoewel deze context mij wel opviel tijdens inspectie van het pand en ik even heb overwogen hier een aparte foto van te maken, is het feit dat ik dit toch niet heb gedaan ook belangrijk voor de context. Kennelijk vond ik het op dat moment niet belangrijk genoeg, met als resultaat een mogelijk verlies aan informatie. Wie heel goed kijkt op de eerste foto, ziet overigens nog wel de gevelsteen op de nok maar vorm of functie vallen als zodanig niet te herkennen.

Aan de eigennaam blijkt in de loop der jaren desondanks wel degelijk een extra betekenislaag te zijn toegevoegd. Dit blijkt pas voor wie de moeite neemt door het steegje aan de zijkant naar achteren te lopen. Aan de achterkant hangt namelijk in de nok nog een ander lichtreclamebord:



Nu heb ik als klein jongetje enige jaren in deze badplaats gewoond, maar mijn herinneringen strekken zich niet uit tot het eten van friet aldaar: alleen een bezoek aan een plaatselijke viswinkel vanwege de imponerende poster van verschillende vissoorten. De paar vermeldingen op de website www.eetnu.nl geven desondanks de nodige hints waar de naam en het mogelijke keukengeheim nu precies in schuilt: 'gewoon lekkere friet in zo'n ouderwets zakje', 'een echt belgisch frietje' of 'de zelfgemaakte speciaalsaus'. Plus nog deze: 'en een mooie autentieke uitstraling'.
Wat betreft de naam lijkt het hier dus in belangrijke mate om authenticiteit te gaan, overigens een ander sleutelwoord in de archivistiek. De authentieke ervaring, die waarschijnlijk beoogd wordt, is dan vlaams friet uit een zakje. Met als extra toevoeging, voor de vorm, een withouten interieur met ouderwetse luiken aan de buitenkant. Fritures d'Anvers valt in dat geval misschien nog wel het best te beschouwen als een vroege voorloper van de pas veel later in Nederland populair geworden vlaamse friethuizen.

Met dit lichtreclamebord is, kortom, meer aan de hand dan het oog reikt. Het valt niet zonder meer op face value te nemen - het heeft verborgen betekenissen - en dat is nou precies de clou van context. Nu zijn, met name ludieke, uithangborden geen onbekend fenomeen in de Nederlandse geschiedenis. Er zijn al publicaties uit de 17e eeuw hierover waarin de opschriften werden verzameld. Maar het hele wezen en bestaan van dit specifieke bord ligt waarschijnlijk toch in iets heel anders besloten, namelijk de huidige bestemming van het pand ernaast:





Zoals uit de foto's blijkt zit naast de oorspronkelijke friteszaak tegenwoordig een FEBO gevestigd. Dit zal voor de eigenaar van de eerste zaak vermoedelijk de directe aanleiding zijn geweest zijn uithangbord - voor zover hij die daarvoor al had - drastisch te herzien. 'Sinds 1947', '1e speciaalzaak van patates-frites'; duidelijke toevoegingen in de strijd om concurrentie en ter onderscheid van die parvenu naast hem.
Hoewel Maison Febo overigens al bestaat vanaf 1941 - en dus in principe ouder is(!) - begon de uitbreiding van deze automatiek buiten de hoofdstad toch pas enige decennia later. De vestiging in Zandvoort aan het Kerkplein 5 werd trouwens geopend op 3 juni 1980. Dit levert vooralsnog twee mogelijke data op ter nadere datering van de lichtbak aan de voorkant bij Fritures d'Anvers: medio 1980 of anders 1987 ten tijde van het veertigjarig jubileum.

Context dus: voor archivarissen van wezensbelang, voor de rest van de wereld toch wat minder. Wellicht ter complete verwarring: met (historische) waarheid hoeft dit blog, behalve de door mij geleverde persoonlijke informatie, nog niets uit te staan. Ik heb geprobeerd zo archivistisch mogelijk te redeneren puur vanuit de bestaande situatie of context. Ten behoeve van dit blog is geen enkel archiefonderzoek gepleegd, die mogelijk een heel andere waarheid aan het licht zal brengen. Tot slot, voor de volledigheid: de foto's zijn genomen op zaterdagmiddag 9 oktober 2010 rond kwart over drie met een inmiddels verouderde digitale camera (een HP Photosmart M 407).

En, nu ik het toch over de horeca heb: tot mijn verbazing staat al sinds vorige week de Oud-Hollandse Gebakkraam met zijn oliebollen op het plein in de Grote Houtstraat te Haarlem (een plein zonder naam overigens, merkwaardig genoeg). Ik kan mij niet eerder herinneren die zo vroeg in het jaar daar gesignaleerd te hebben. Of speelt de mooie herfst c.q. nazomer hier parten met het geheugen en zijn wij nog niet toe aan oliebollen? Tenslotte is het al weer begin oktober. Maar dit terzijde.


Gerelateerde blogs
Context, authenticiteit en herinnering (2): de waarde van werelderfgoed


P.S. Weet jij een jongere 'sinds'-zaak bij jouw in de beurt (bv. sinds 1989)? Mail het mij en dan ga ik op onderzoek uit!

Moord en openbaring

Enige weken terug werd bekend dat het Rijksmuseum het moordwapen, waarmee in 2002 Pim Fortuyn op het Mediapark in Hilversum werd vermoord, graag tentoon wil stellen (als de deuren van het vernieuwde museum dan eindelijk opengaan in 2013).
Het leidde bij mij in de eerste plaats tot de gedachte of hiermee niet in feite de moordenaar (Volkert van der Graaf) belangrijker wordt gemaakt dan de vermoorde. Waarom kan men bijvoorbeeld niet volstaan met de lege kogelhulzen die, denk ik, toch wezenlijk meer zeggen dan het wapen an sich. Aangezien bekend is dat de aanslag met een 9 mm semi-automatische Star Firestar geschiedde, daarom voor de kleine schare trouwe lezers van deze blog alvast een primeur: dit krijgt u straks dus mogelijk te zien.



Context

Daarnaast kwam als archivaris de gedachte op dat hiermee het moordwapen als voorwerp uit de context van het strafdossier wordt gehaald, waartoe het wezenlijk behoort. Benieuwd dus of het Rijks straks, behalve het wapen, ook enige papieren documenten zal tonen - al zal dit vermoedelijk wel te ouderwets zijn. Het nieuws over de tentoonstellingsplannen heeft sindsdien voor de nodige ophef gezorgd.
Voor de dossiers rondom (moord)aanslagen lijken daarentegen toch wel bijzondere regels te gelden in het archiefwezen. Net zoals overigens de ene moord klaarblijkelijk de andere niet is. Voor de messen en andere attributen inzake de moord op Theo van Gogh heeft het Rijks namelijk geen interesse (over dat onderwerp heeft men tenslotte al een kunstwerk van Jeroen Henneman). Archivarissen daarentegen zullen juist hierin bijzonder geïnteresseerd zijn, met name vanwege de briefjes die op zijn borst waren gepind, een welhaast klassieke daad bekend uit menig detectiveverhaal.

Willem van Oranje

Of Nederland nu wel of geen traditie heeft daar waar het politieke moorden betreft zijn wat tegenstrijdige publicaties verschenen. Niek van Sas in De metamorfose van Nederland (2004) vindt van niet; de serie Nederland in 12 politieke moorden laat op dit punt al in de titel weinig twijfel bestaan.
Om de paar honderd jaar is het hier meestal wel raak. Bovendien zijn er ook nog onbekende (want mislukte) aanslagen: in de zeventiende eeuw bijvoorbeeld onder meer diverse op prins Maurits en eentje op de topdiplomaat Coenraad van Beuningen.
Vooral bekend is de bekentenis van Balthasar G. van de moord op Willem van Oranje uit 1584. Tevens is er het (openbare) sectierapport. Recente pogingen tot een forensische reconstructie van deze moord aan de hand van onder meer het kogelgat in het Prinsenhof te Delft, kwamen tot een definitieve (?) conclusie in het programma Blauw Bloed. De burgemeester van de stad weigerde overigens opening van het graf om sectie te doen op het lichaam van de vader des vaderlands. Zie verder onder meer:

http://www.kb.nl/dossiers/moordwillemvanoranje/index.html

http://www.refdag.nl/nieuws/reconstructie_moord_op_willem_van_oranje_1_355849

Mystificatie: John F. Kennedy

Het niet-openbaar maken van documenten draagt in essentie alleen maar bij aan de mystificatie van de geschiedenis en de rol van sommige personen in het bijzonder, al dan niet bewust. Neem bijvoorbeeld de moord op John F. Kennedy. De hele wereld was in 1963 getuige van zijn moord in Dallas, Texas dankzij de zogeheten Zapruder-film, een amateurfilmpje van Abraham Zapruder. Zapruder verkocht de publicatierechten aan Time Life, waarna het filmpje aldaar in een kluis verdween. Nadien zijn er overigens talloze kopiën van gemaakt voor verschillende doeleinden.
De moordaanslag wordt nog altijd "het meest gedeelde moment" van de mensheid in de 20e eeuw genoemd, gevolgd door de maanlanding in 1969. Op de beelden van de film zijn de gevolgen van de aanslag goed te zien: eerst het in elkaar krimpen van de president wanneer hij geraakt wordt door kogels in zijn borst, gevolgd door het achterover klappen van zijn hoofd waarna Jackie Kennedy vertwijfeld probeert 'iets' van de achterkap van de limousine te pakken.

Het gaat wellicht wat ver om te zeggen dat alle feiten rondom Kennedy's moord inmiddels vaststaan, maar zijn dood staat zo onderhand wel redelijk vast. Desondanks zijn bijvoorbeeld de autopsiefoto's nooit vrijgegeven. Voor degenen die daar toch wel heel erg nieuwsgierig naar zijn, kunnen de onderstaande link bekijken; anderen mogen dit item overslaan.

http://www.jfklancer.com/photos/autopsy_slideshow/index.html

Het heeft ergens iets vreemds dat uit piëteit met de overledene (privacy) deze documenten nog immer niet openbaar zijn, terwijl ze gedeeltelijk al wel in het publieke domein berusten - en ook het filmpje zelf op dit punt verder weinig te raden over laat. Voor alle (overheids)documenten over de dood van JFK geldt hoe dan ook sinds 1992 een apart archiefregiem: The President John F. Kennedy Records Collection Act.
Een van de uitgangspunten van deze wet was overigens om zoveel mogelijk openheid van zaken te geven (die anders pas in 2029 zou komen) vanwege de almaar toenemende complottheorieën. Een bijzonder gevolg van de wet was onder meer naasting van de Zapruder-film door de overheid. Na arbitrage werd aan de erven Zapruder, sinds 1975 weer copyrighthouder, in 1999 een som van 16 miljoen dollar betaald. Een van de weinige keren overigens dat aan een historisch document een directe financiële waarde is toegekend. Bekijk de collectie:

http://www.archives.gov/research/jfk/

Mystificatie: dr. Kelly

Een ander interessant geval biedt de recente dood van dr. David Kelly (1944-2003). Kelly was wetenschappelijk adviseur van de Britse regering en in 2003 het 'lek' inzake de onthulling over twijfels aan het bestaan van massavernietigingswapens in Irak. Enkele dagen later overleed hij vermoedelijk wegens zelfmoord. Als gevolg van zijn dood werd een onderzoek gestart naar de omstandigheden hierachter, de zogenaamde Hutton Inquiry.

Zijn casus (was het wellicht niet moord?) houdt de Britse media desondanks nog altijd bezig met een roep van critici om een zogeheten 'public inquiry' (een openbaar onderzoek). Om dit nu te voorkomen en aan de speculatie omtrent zijn dood tevens een einde te maken, heeft het ministerie van Justitie in dienst van het publieke belang medische dossiers vrijgegeven. Dit is extra bijzonder omdat eerder juist was gebleken dat het archiefregime voor deze documenten was verzwaard (openbaring pas over 70 jaar).

http://www.justice.gov.uk/kelly-pm-toxicology-reports.htm

Nieuwe regeling openbaarheid

Door het tegengaan van openbaarheid dienen archieven niet het publieke belang en maken zij zichzelf belangrijker dan ze eigenlijk zijn. Het Nationaal Archief hanteert sinds enige tijd een nieuwe regeling omtrent de openbaarheid van stukken die er vooral op neerkomt dat bewuste publicaties gedeeltelijk berustend op beperkt openbare documenten niet meer vantevoren worden gescreend.
Wegens de versnelde overbrengingstermijn van archieven (de archieven worden in dat opzicht steeds 'jonger') zullen daarentegen steeds meer beperkingen gaan gelden voor de inzage van documenten, in wezen een tegengestelde ontwikkeling. Een verdere versoepeling van de regeling lijkt dus wenselijk ten behoeve van de toegankelijkheid en de dienstverlening voor het publiek.