De crash van prins Bernhard bij Diemen (1): het auto-ongeluk van 1937

Op maandag 29 november 1937, om kwart over zeven 's ochtends, vond het beroemdste auto-ongeluk uit de Nederlandse geschiedenis plaats. Reden genoeg voor een feuilleton rondom deze bijna-ramp die 75 jaar na dato opvallend weinig weerklank vond in de pers. Eerder schreef ik al eens over de opvallende rol van de Oranjes (speciaal Juliana) bij de bestrijding van de na-oorlogse verkeersonveiligheid in Nederland, mede als gevolg van dit ongeluk.

Summary
On Monday 29th November 1937 the most famous car accident occurred in Dutch history, involving a prominent member of the royal family: prince Bernhard Lippe-Bisterfeld. The green Ford de luxe cabriolet was reduced to a car wreck. The geographical location near Diemen was notorious for its previous (and later) road accidents.

Muiderstraatweg

In de vroege maandagmorgen van 29 november om kwart over zeven hoorden omwonenden van de Muiderstraatweg een luidde knal. Het was nog donker die ochtend, ook al begon het te gloren. Snel kwamen diverse mensen op het geluid af. Een personenauto bleek ter hoogte van het spoorviaduct van de spoorlijn Amsterdam-Utrecht, dat tussen het Merwedekanaal en de kom van de gemeente Diemen loopt, te zijn gebotst op een zandauto van de Aannemeningsmaatschappij N.V. Terro.
Langs de rijksweg van Amsterdam naar Het Gooi vonden werkzaamheden plaats aan de oude spoorbaan naar Weesp die werd afgegraven: het zand werd in zandauto’s naar Amsterdam afgevoerd. De werkzaamheden waren notabene pas in het voorafgaande weekeinde voor het eerst begonnen. De wagens moesten via een geïmproviseerde afrit links de weg opdraaien, die zij vervolgens moesten oversteken om op de rechter weghelft in de richting van Amsterdam te geraken.

De Ford (l) en de vrachtwagen ernaast (r), met de spoorbrug op de voorgrond. Collectie: ANP Historisch Archief

Vormeloze hoop

De groene Ford V8, een tweezitter-cabriolet met kenteken L 33800, die op een volle zandwagen was gebotst was op slag veranderd in een vormeloze hoop: de auto was total loss. De lading van de zandauto werd op 5 à 6 ton geschat: de klap van de botsing was dus extra hard aangekomen, alsof men tegen een betonnen muur was gereden. De klap was zo krachtig geweest dat de vrachtwagen nog dertig meter was doorgeschoven.
De Ford was een van de auto’s van prins Bernhard der Nederlanden. Er zijn opmerkelijk genoeg maar weinig foto's van deze koninklijke wagen in zijn originele staat. De prins was op dat moment onderweg van Soestdijk naar ’s-Gravenhage; later die ochtend stond er een jachtpartij te Rozenburg gepland. De prins zat zelf achter het stuur en hij werd mede vergezeld van hofjager Van der Spek.

De vernielde Ford van de prins en de bewuste afrit daarachter. Collectie: ANP Historisch Archief (foto:  J.D. Noske)

Inzittenden bekneld

Beide inzittenden waren bekneld geraakt door het ongeluk. De voorkant van de Ford was flink in elkaar geschoven: de radiator was naar achteren (over de motor heen) geslagen, de motor was aan de voorkant in elkaar gedrukt, de spatborden waren naar achteren geklapt, de motorkap was gekreukt en stond onder een hoek schuin omhoog.
Het motorblok was binnen het chassis gelukkig niet naar achteren verschoven maar het dashboard wel, terwijl de zitbank naar voren was gekomen. Beide passagiers waren door de klap bovendien met hun hoofd tegen de voorruit geslagen (en niet er doorheen, zoals soms wordt beweerd) die gelukkig niet was versplinterd, en bloedden maar waren nog bij bewustzijn. De auto begon ondertussen licht te smeulen (er lagen tevens nog patronen en geweren in de auto); daarom werd er zand overheen gegooid dat deels al over de auto lag verspreid vanwege het ongeluk.

Redders en gewonden

De prins werd door een inderhaast toegeschoten spoorwegarbeider (P. Roest) onder zijn armen achter het stuur vandaan getrokken; zijn metgezel door een jongeman, G. Bakker, werkman van Artis. Op de bloedingen na, ging het ogenschijnlijk redelijk met hen: Bernhard kon praten, vroeg aan Roest wat er gebeurd was en was licht verwonderd dat zijn benen nog in orde waren. Pas in tweede instantie werd hij herkend (het kenteken zou tevens zijn herkend door Theun de Baat die als hobby autonummers had). De hofjager was wel aan een van zijn benen verwond. Nadat de prins korte tijd op eigen benen had gestaan, zakte hij min of meer in elkaar.
De prins en zijn metgezel werden in eerste instantie in de berm op de trambaan gelegd totdat deze vergissing door een werkman bijtijds werd ingezien; die ging met een lantaren de motortram tegemoet. Vanwege de groeiende schare omstanders, begon de prins te gebaren dat hij met rust wilde worden gelaten. Inmiddels waren voor hen matrassen en dekens uit de aanpalende spoorwachterswoning van Roest tevoorschijn gekomen om op te gaan liggen. Diens vrouw bracht ook nog water.

Medische hulp

Medische hulp was eveneens snel ter plaatse dankzij een inderhaast gecommandeerde melkwagen. Prins Bernhard wilde liever terug naar Soestdijk worden gebracht om Juliana persoonlijk in te lichten maar de medici, drie artsen uit Diemen (dr. W. Balfoort, dr. M. Hartman en A.J.J. van Gemert), besloten in overleg met de Amsterdamse chirurg dr. C. Knapper anders: per particuliere ambulances werden hij en Van der Spek rond half negen naar het Burgerziekenhuis te Amsterdam afgevoerd nadat eerst nog hun wonden waren verbonden. Wegens het passeren van de ambulances werd enige tijd de spoorwegovergang Weesperzijde openghouden.
Inmiddels was ook de burgemeester van Diemen, mr. A.J. de Wolf, gearriveerd (die gehaald was door de aannemer, die geen telefoon op zijn werk had) evenals de plaatselijke commandant der marechaussee met enige manschappen. De Wolf was op 12 december 1925 benoemd en bleef burgemeester tot 1 december 1937; één dag (!) na het ongeluk vond notabene zijn afscheid plaats in café D. van der Kroon aan de Muiderstraatweg.

Beruchte locatie

Passerende automobilisten op dit vroege uur zagen slechts een anoniem autowrak langs de kant van de weg staan, 'doch dit is voor de meeste gebruikers van dezen weg een zoo gewoon schouwspel' dat zij gewoon doorreden.
De Muiderstraatweg was min of meer berucht vanwege de verkeersdrukte en geringe ruimte: er gebeurden dan ook met enige regelmaat ongelukken. Op 26 juni 1925 vond er bijvoorbeeld een ander auto-ongeluk plaats waarbij de Chevrolet van dhr. Gillebaard na een aanrijding te water raakte. De vijf inzittenden konden ternauwernood worden gered.

Auto te water langs de Muiderstraatweg in 1929. Bron:  www.inoudeansichten.nl

Het ongeluk van prins Bernhard op juist deze locatie was in die zin dus weinig opmerkelijk.


Lees ook de thematische vervolgen!:

De crash van prins Bernhard bij Diemen (2): de toedracht

De crash van prins Bernhard bij Diemen (3): diens gezondheidstoestand

De crash van prins Bernhard bij Diemen (4): de schuldvraag

De crash van prins Bernhard bij Diemen (5): revalidatie en herstel