Beeldtaal 1: van oude mensen (en de dingen die voorbij gaan)

In de jaren tachtig/negentig van de 20e eeuw was oral history, plat gezegd het interviewen van mensen, the next big thing.

Holocaust

Een van de bekendste voorbeelden toen was het project van Steven Spielberg waarin de ervaringen van alle overlevenden van de Holocaust tussen 1994-1999 op band werden vastgelegd: 52.000 mensen verspreid over 56 landen.

http://dornsife.usc.edu/vhi/

Voor Nederland werden door het Joods Historisch Museum de tweeduizend Nederlandse getuigenissen nader toegankelijk gemaakt.

http://www.jhm.nl/bezoek/mediatheek/tweeduizend-getuigen-vertellen

Beeldmateriaal

Helaas kregen we geen les in het speuren naar audiovisuele beelden of mensen; dat was echt iets voor professionals. Niet alleen historici, ook archieven en archivarissen hebben over het algemeen moeite met bewegende beelden of geluid. Aldoende hebben twee professies een groot gat laten liggen, waar inmiddels het Instituut voor Beeld en Geluid vol overtuiging en zeer succesrijk in is gesprongen.

Geschiedenis verbeeld

Een geslaagde combinatie van historische beelden en sprekende mensen is al jaren het programma Andere Tijden. Onoverkomelijk nadeel van het eerste is dat hiermee de aandacht voor de geschiedenis vanuit de media vanzelf is verschoven naar de 20e eeuw. Beelden van voor die tijd zijn er tenslotte haast niet. Iedereen die (meer) geïnteresseerd is in de periode daarvoor krijgt het in dat opzicht zwaar te verduren.
Geschiedenis uit vroegere tijden wordt gelukkig nog wel verwerkt in spectaculaire televisieseries als The Romans of The Tudors, met telkens een navenant grote nadruk op sex en geweld (een geringe prijs om te betalen, lijkt mij). Ook de meer gezapige kostuumdrama's vullen enigszins de leemte.
Een derde optie is de (nationale) geschiedenis te laten uitleggen door een bekend historicus of eminent persoon die onherroepelijk dan zelf wel erg vaak in beeld is, enigszins afhankelijk van diens ijdelheid.
Een vierde optie tot slot is de zogenaamde 'historical re-enactment' waarbij mensen van nu gebeurtenissen van toen (meest oorlogssituaties) uitbeelden c.q. nadoen. De experimentele archeologie is hier nauw mee verwant. Het opdraven van verklede mensen als historische figuren bij de opening van tentoonstellingen e.d. is daar over het algemeen weer een flauw aftreksel van.

Verhalenarchieven

Diverse archiefinstellingen proberen sinds enkele jaren wel iets van dit verloren terrein terug te winnen door het publiek te vragen Verhalen te schrijven. Hieruit blijkt in elk geval nog hoe gebonden zijn qua mindset zijn aan papier.
De respons is over het algemeen niet groot en bij voorbaat weet je dat eigenlijk slechts de meest actieve doelgroep (oftewel het kleinste deel van de bevolking) reageert. In hoeverre is e.e.a. dus representatief? Bovendien gaat het hierbij vaak om streng geselecteerde thema's; een algemene, geschiedkundige ontwikkeling valt er niet uit af te leiden.
Deze beweging is vooral interessant omdat archiefinstellingen daarmee voor het eerst zelf actief zijn gaan archiveren i.p.v. slechts te dienen als passieve archiefbewaarplaats. Over hoe grondig dit materiaal gearchiveerd wordt en ontsloten, durf ik verder geen uitspraak te doen.

Club van 100-jarigen

Zou het bijvoorbeeld niet veel nuttiger zijn om bijvoorbeeld in stad of regio op zoek te gaan naar de oudste inwoners en hen stelselmatig te interviewen aan de hand van een reeks van thema's?
Moeilijk te vinden zijn zij alvast niet: elke gemeente houdt hiervan ongetwijfeld een lijstje bij. In het plaatselijke sufferdje staat altijd wel een foto van de burgemeester die ergens op bezoek gaat bij 100-jarigen. En krijgen zij ook standaard geen boodschap (vroeger waarschijnlijk nog een telegram) van Hare Majesteit?
Een dergelijk, liefst nationaal project moet natuurlijk wel aan bepaalde, uniforme criteria voldoen en niet gericht zijn op één bepaalde thematiek zoals bijvoorbeeld de bevrijding. Straks is de belangrijkste herinnering van Nederland aan de 20e eeuw alleen nog maar de Tweede Wereldoorlog, een zeer merkwaardige en beperkte opvatting van onze nationale geschiedenis. Het hele scala aan menselijke emoties moet, aan de hand van onder meer veranderende maatschappelijke opvattingen over opvoeding, de verhouding man-vrouw etc., in een dergelijk project de revue passeren. Nu kan het tenslotte nog!

Harry Patch

Ik was zeer geroerd toen vorig jaar in Engeland de laatste drie WOI-veteranen overleden. Hun levens, zeker die van Harry Patch, stonden tegen het eind van hun leven en na een verder normaal burgerlijk bestaan vrijwel alleen nog maar in het teken van die verschrikkelijke ervaringen in de loopgraven. Ervaringen die hem (en mij) telkens weer tot tranen toe roerden vanwege de primaire gedachte aan zijn gevallen kameraden. In zijn eentje, werd hij zodoende eigenlijk de beste anti-oorlogscampagne ooit; hij weigerde uiteindelijk ook een staatsbegrafenis. Onvergetelijk.

Zie berichtgeving over zijn dood: http://www.youtube.com/watch?v=t9jZwtRJrcE

Zie Harry Patch te Passchendaele: http://www.youtube.com/watch?v=j7peTBVprtY