Zoeken in deze blog

Translate

woensdag 24 maart 2010

Edward the Caresser


Hij was slechts kort koning van Engeland, aan het begin van de 20e eeuw: Edward VII (1901-1910). Edward of Bertie, zoals hij ook wel bekend stond, was de oudste zoon van koningin Victoria.

Rebels


Geboren in 1841 werd hij onderworpen aan een rigoureus opvoedingsregime. Afgesloten van de buitenwereld, kon een tegenreactie welhaast niet uitblijven. Edward werd steeds meer de spreekwoordelijke prins losbol. Zorgen over hem zouden prins Albert min of meer fataal worden, iets dat de jongen zijn leven lang werd nagedragen door zijn moeder.

Prins Charles-syndroom


Naarmate zijn leven vorderde leed hij aan wat tegenwoordig ook wel het prins Charles-syndroom zou kunnen worden genoemd: het schijnbaar eeuwig in leven blijven van de heersende monarch. Edward leed ondertussen een leven van ijdelheid: feesten en maitresses (vandaar ook zijn bijnaam) waren zijn doel geworden.

Red dispatch box


Hij probeerde zich tevens te mengen op het politieke terrein van Buitenlandse Zaken dat hem bijzonder interesseerde. Hij kreeg echter niet de sleutel tot de zogeheten 'red dispatch boxes', de beroemde rode koffers (een beetje vergelijkbaar met onze ministeriële loodgieterstassen, maar dan iets sjieker) van Britse ministers. Gevoelige documenten durfde men namelijk niet aan hem te geven.



Budget Day


Ook vandaag zal zo'n koffertje weer even in het middelpunt van de belangstelling staan bij de presentatie van de laatste Engelse staatsbegroting voor de verkiezingen in mei of juni a.s.; minister Zalm had het idee voor 'zijn' koffertje (met cd-rom) enige jaren geleden op Prinsjesdag duidelijk niet van een vreemde! Zie hoe de dispatch boxes worden gemaakt: http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/8580916.stm

Schandalen


Edward werd wegens zijn chantabel gedrag nooit ingewijd in de politieke geheimen. En dat was wellicht maar goed ook, want wat hij wel te zien kreeg deelde hij graag mee aan deze en gene. In 1870 raakte de prins van Wales betrokken bij een enorm schandaal, die het koningshuis bijna de kop kostte: hij werd genoemd in een echtscheidingszaak (het absolute morele dieptepunt van die tijd) en moest getuigen. Het daaropvolgende decennium zou dan ook het hoogtij vormen van het republikanisme in Engeland.

Dood Victoria


Maar in 1901 gebeurde dan toch het onvermijdelijke: Victoria overleed. Vanaf het begin bemoeide Edward zich overal mee: dienaren troffen hem 's ochtends aan omgeven door bergen papier op zijn bed; delegeren was niets voor hem nu het moment gekomen was. Vanwege een ernstige ziekte (blindedarm), moest de kroning overigens worden uitgesteld: bijna was Edward alsnog geen koning geworden.

Persoonlijke stijl


Alom hield men de harten vast voor wat komen ging. Edwards' persoonlijke stijl, de lintjes-knip variant van het koningschap, werd daarentegen als een verademing gezien na de sobere en ingetogen stijl van Victoria, die zich had opgesloten in haar paleizen. De koning bleek, vanwege zijn voorliefde voor het mondaine (nacht)leven in Parijs, indirect verantwoordelijk voor de Entente Cordiale: de politieke toenadering tussen deze twee gezworen vijanden. En door zijn persoonlijke connecties met de Duitse keizer voorzag hij eerder dan menig politicus de noodzaak tot herbewapening van de Britse vloot.



Nawoord d.d. 17-09-2013
Kleine wijzigingen in de opmaak gepleegd en aantal labels toegevoegd.

maandag 22 maart 2010

Nationale identiteit 1: de Oranjes


De Story - in sommige kringen een gezaghebbend blad - berichtte vorige week dat de koningin erg ongelukkig is met de vele seks in het drama De troon. We zijn inmiddels drie afleveringen ver en eerlijk gezegd vind ik dat nogal meevallen: het blijft gemiddeld beperkt tot één, hooguit twee vrijpartij(en) per aflevering. De indruk die ondertussen vooral blijft beklijven, is die van een half mislukte maffia clan met iets te veel machtsaspiraties.
Zoals al in een eerder blog aangegeven is het bijna onvermijdelijk dat programma's die de geschiedenis als uitgangspunt nemen deels leunen op, lichtelijk overdreven, spanning en avontuur. De Oranjes zijn de afgelopen jaren opmerkelijk genoeg het voorwerp geweest van een hele reeks aan televisiedrama's: inmiddels ieder jaar wel eentje. Vanwaar deze plotselinge belangstelling?

De 21e eeuw toont in elk geval dat de schroom van weleer geheel is losgelaten. De huwelijken van diverse Oranjes (Mabel, Máxima, Laurentien); het overlijden van Claus, Juliana en Bernard; er was stof genoeg voor de pers om over te schrijven. Andere incidenten rondom het koningshuis, vooral in de sfeer van de financiële huishouding, en de gebrekkige regie vanuit het Torentje deden het aanzien beslist geen goed.
Van een tanende populariteit is desondanks geen sprake; programma's als Blauw Bloed bevestigen, integendeel, een louter positief royalty-beeld. Maar de Oranjes liggen meer dan voorheen onder vuur, mede omdat de afstand tot de maatschappij gedeeltelijk is gedicht. De aantrekkingskracht van het sprookje heeft plaats gemaakt voor de hedendaagse celebrity cultuur; de Oranjes zullen in dat opzicht mee moeten gaan met hun tijd.

Dat de radartjes op de communicatieafdeling van Huis ten Bosch in dat opzicht inderdaad niet stil staan, bleek vorige week. In de slag om de media (lees het genereren van positieve publiciteit) heeft de familie nu gereageerd - na eerdere toegiftes aan de pers, bijvoorbeeld speciale fotoreportages - door sinds 19 maart via youtube een eigen kanaal met actuele reportages en oude beelden te beginnen. Het meest bekeken filmpje tot nog toe, is het bezoek van Máxima aan de Keukenhof.

Bekijk het Koninklijk Huis kanaal: http://www.youtube.com/koninklijkhuis

Dit is uiteraard een toegift aan de beeldcultuur van de moderne massamedia. Alleen het Koninklijk Huisarchief blijft min of meer gesloten. De vraag is onderhand alleen hoe lang dat nog stand zal houden. In geautoriseerde biografieën gelooft toch vrijwel niemand meer, zeker niet nu 'ongeautoriseerd' juist een extra verkoopargument is geworden.
En zulke geheime zaken hoeven we er ook niet te verwachten. Het Koninklijk Huisarchief heeft een bijna mythische status, maar is dat wel terecht? In de diverse correspondentie is ongetwijfeld al danig gesnoeid door overijverige particulier secretarissen: grote verrassingen zullen welhaast zeker uitblijven. En voor de echte staatsgeheimen moeten we toch veeleer bij het Nationaal Archief zijn. Het Koninklijk Huis doet er waarschijnlijk dan ook goed aan haar deuren open te gooien voordat zij daartoe door externe omstandigheden alsnog wordt geforceerd.

vrijdag 19 maart 2010

The Most Dangerous Man in America


Woensdagavond laat was op Canvas een documentaire te zien over Daniel Ellsberg. De documentaire heeft inmiddels diverse grote filmprijzen gewonnen en was recent genomineerd voor een Oscar.

Ellsberg (geb. 1931) is een socioloog, die in 1971 documenten lekte over de Vietnamoorlog. Hij had twee jaar bij de mariniers gediend, alvorens hij vanaf 1964 als defensieanalist ging werken - eerst op het ministerie van Defensie en daarna bij Buitenlandse Zaken (gestationeerd in Vietnam) en vervolgens, na zijn terugkeer, bij de RAND Corporation (een denktank). Hij zag om zich heen hoe het volk werd voorgelogen en raakte hierdoor in een gewetensconflict.
Zo wist hij onder meer dat de minister van Defensie, Robert McNamara, een uitgebreid historisch onderzoek had laten doen naar de betrokkenheid van Amerika bij de oorlog in Vietnam. Hieruit bleek dat onder vier presidenten (vanaf Truman) het volk stelselmatig was misleid waardoor, in zijn ogen, vooral heel veel onschuldige burgers nog dagelijks omkwamen.

Ellsberg geloofde in de kracht van documenten om mensen te overtuigen en besloot daarom dit rapport uit 1968, de zogenaamde Pentagon Papers, te kopiëren: een omvangrijke klus omdat de studie 7000 (!) pagina's telt. Na dat hij hier enige maanden clandestien mee bezig was geweest, probeerde hij het rapport in 1970 te slijten aan diverse leden van het Amerikaanse congres die immuun waren voor vervolging. Uit (misplaatste?) loyaliteit durfden zij niets met het rapport te doen.
Vervolgens stapte hij naar de New York Times, waar een team van journalisten een aantal dagen een hotelkamer afhuurde in het Hilton om de documenten te bestuderen (men wilde de geheime documenten niet op de redactie hebben).
Na de eerste publicatie op 13 juni 1971, kreeg de krant prompt een publicatieverbod opgelegd. Ellsberg vervolgde deze tactiek door telkens een andere grote krant te benaderen - met ook telkens dezelfde uitkomst. Op 30 juni verklaarde het Hooggerechtshof dat publicatie hervat mocht worden. Deze uitspraak (New York Times Co. v United States) wordt nog altijd gezien als de belangrijkste uitleg van het Eerste Amendement op de Grondwet: the right to free speech en dat een regering niet op voorhand censuur mag plegen.

Lees de uitspraak van het Hooggerechtshof: http://openjurist.org/403/us/713/new-york-times-company-v-united-states

Beluister een, wederom heftig vloekende Nixon over deze uitspraak: http://www.youtube.com/watch?v=9eO27Vgq0-s

Met de documenten en het rapport zelf gebeurde uiteindelijk niet zo veel: er rolden zogezegd geen koppen. De betrokkenheid bij de oorlog in Vietnam ging nog onverminderd vier jaar door. Voor Nixon was de oorlog vooral een erfenis van zijn voorgangers. Bij aanvang van persconferenties of interviews, noemde Ellsberg telkens demonstratief het tonnage aan bommen dat die week weer gevallen was (Nixon overwoog zelfs nucleaire wapens in te zetten, onder het motto "think big").
Ellsbergh en zijn handlanger bij RAND werden op 28 juni 1971 gearresteerd wegens spionage, maar op borg vrijgelaten. Het proces werd later gestaakt omdat een eerlijk proces niet langer mogelijk bleek. Als reactie op de publicatie besloot Nixon namelijk Ellsbergh te compromitteren. Dit gaf aanleiding tot de oprichting van de zogeheten Plumbers, een speciale afdeling binnen het Witte Huis belast met inbraken en het zwart maken van mensen. Via de inbraak bij de psychiater van Ellsbergh, kwam uiteindelijk ook het nieuws naar buiten over de inbraak in het Watergate hotel.

Ellsberg maakte zo indirect alsnog geschiedenis, voor zover hij dat niet persoonlijk al had gedaan. Hij verkoos zijn eigen geweten boven enige andere, door een overheid gestelde norm omtrent openbaarheid.

Zie de trailer van The Most Dangerous Man: http://www.youtube.com/watch?v=w0bIOMQIAKs

donderdag 18 maart 2010

Fokker weer in de lucht?


Het zal menigeen ontgaan zijn in het politieke rumoer van vorige week, maar er worden misschien weer Fokkers gebouwd. Het ministerie van Economische Zaken heeft een krediet verstrekt van maximaal 20 miljoen euro voor de ontwikkeling van een nieuwe Fokker 100.
Dit stukje Nederlands erfgoed werd halverwege de jaren 90 verkwanseld aan het Deutsche Aerospace die overigens vooral een kat in de zak kochten. Een deel van Fokker ging in NL nog door als Stork, die onderdelen voor lucht- en ruimtevaart leveren.

Het bericht is in vele opzichten opmerkelijk. Allereerst vanwege de heersende economische crisis. Verder zijn andere bedrijven van de nieuwe eigenaar recent failliet gegaan. Maar bovenal: Fokker was nooit een luchtwaardig bedrijf en lag permanent bij de overheid aan de kredietlijn (lees Marc Dierikx, Uit de lucht gegrepen). Vele, vele miljarden zijn er aan besteed - waar dan tenminste nog wel iets tastbaars nl. vliegtuigtoestellen tegenover stonden.

En er was ook nog ander Fokker nieuws, want er zijn twee Fokker toestellen plus een motor en wat reservedelen verkocht aan de Peruaanse luchtmacht. In de aanbiedingsbrief staat overigens dat Peru met klem heeft verzocht over de inhoud van het contract geen mededelingen in het openbaar te doen. Vanwaar deze geheimzinnigheid? Laten we voor Defensie maar hopen dat er in de toekomst niet iets 'naars' met deze toestellen gaat gebeuren.

Lees de brief van de staatssecretaris: http://www.defensie.nl/actueel/kamerstukken/kamerbrieven/2010/01/46149216/Kamerbrief_over_de_verkoop_van_Fokker_60_vliegtuigen_aan_Peru

De grondlegger van het bedrijf, Anthony Fokker, was een gedreven man en een van de grote Nederlanders van de 20e eeuw. De foto van de Spin rondjes draaiend boven de Grote Kerk van Haarlem op Koninginnedag 1911, is legendarisch. Luchtvaart was 'de' techniek van de 20e eeuw waar, met name door de Europese naties, heel veel belang aan werd gehecht. De mens was voor het eerst vrij gekomen van de aarde. Piloten werden gezien als de hoeders van de nieuwe tijd, de 'aristocracy of the skies'.
Fokker zelf ontwierp, behalve vliegtuigen, onder meer een mechanisme waardoor een mitrailleur (gemonteerd bovenop de motor) veilig door (lees in feite langs) de propellers heen kon schieten, waardoor het vliegtuig in WO I pas echt tot gevechtsvliegtuig werd.
Hoewel de romantiek van de luchtvaart zeker nog tot aan WO II stand zou weten te houden, liep een en ander toch vooral uit op een deceptie. Dit was ook een van de grote worstelingen in het leven van Charles Lindbergh, de grote luchtvaartpionier uit Amerika. De commerciële ontwikkeling na WO II eindigde bijvoorbeeld in strak gereguleerd busvervoer door de lucht.

Dat de archieven van KLM (nog in eigen beheer) en Fokker niet prominenter op de radar van de overheid staan is, ondanks hun private achtergrond, toch ietwat vreemd. Gaat het hier tenslotte ook niet om nationaal cultureel erfgoed? De archieven van de VOC zijn inmiddels wereld cultureel erfgoed, terwijl de archieven van de WIC momenteel als een van de eerste binnen het Nationaal Archief worden gedigitaliseerd.
Maar hoe moet dat straks met onderzoek naar de industriële ontwikkeling van Nederland in de 20e eeuw? Archieven als die van Philips, Hoogovens, Unilever, Akzo etc.? Veel van deze grote bedrijven zijn de afgelopen jaren in buitenlandse handen gevallen.
Archivarissen vertellen graag schrikverhalen over vroeger toen archieven soms als oud papier werden verkocht. Wist men veel. Maar: ook bij Fokker was dit enkele jaren notabene nog grotendeels het geval! Moet er, met betrekking tot dit soort archieven, kortom geen nationale behoudsactie worden ondernomen?

woensdag 17 maart 2010

Digitale Identiteit: vloek of zegen?


Wist u al dat u in ongeveer 500 databases voorkomt? Databestanden, dat zijn bits; nulletjes en eentjes: onschuldig genoeg, zou je op het eerste gezicht denken. Behalve deels het archiefmateriaal van de toekomst, is dit al de realiteit van nu. De virtuele wereld en de werkelijkheid vloeien steeds meer samen, alles raakt met alles verbonden.

Chips

De omgeving waarin wij leven wordt steeds meer beheerst door elektronische apparatuur. En dat heb ik het niet over de plasma-tv in woon- of slaapkamer of een magnetron in de keuken. Heel veel produkten zijn inmiddels voorzien van zogeheten RFID-chips, die met radiofrequentie werken.
Dit zijn tags of labeltjes die met name in de transport en logistiek worden gebruikt. U kent ze vooral van het scannen bij het boodschappen doen, de aanschaf van nieuwe kleren in de winkel, wellicht ook van het implantaat bij uw huisdieren en sinds kort van de OV-chip.
Het betreft hier nog passieve tags: ze sturen geen signaal uit, maar moeten langs een apparaat of scanner om geactiveerd of gedeactiveerd te worden. Desondanks wordt er op deze wijze al veel privacy-gevoelige informatie opgeslagen. Zo blijven de reizen op uw OV-chipkaart 7 jaar bewaard ten dienste van politie en justitie. Het 's avonds laat wekelijks uitstappen op de Dam en weer instappen op het Rokin, kan zo plotseling een hele andere betekenis krijgen.

Positivisten

Het hoort allemaal bij de informatiesamenleving van nu, vinden de positivisten. We leven inmiddels zelfs 'in het net' (virtual reality, second life etc) en doen daar graag aan mee met achterlating van allerlei profielen, om maar met elkaar verbonden te zijn.
Je digitale identiteit draag je zo voortdurend mee, zeker sinds de opkomst van het mobieltje (om nog maar te zwijgen van alle applicaties voor de Iphone). Je bent voortdurend ingecheckt en het werkt efficiënt en doelgericht: zo kun je bijvoorbeeld altijd informatie opvragen. Het is als het ware alsof er een digitale schil over de werkelijkheid heen is gelegd.

Pessitimisten

De pessimisten zien eerder de creatie van één groot volgsysteem en de totstandkoming van een surveillancemaatschappij. Op steeds meer plekken hangen ook camera's, vaak zonder enige vorm van aankondiging. Het CDA adverteerde er zelfs mee bij de gemeenteraadsverkiezingen (volgens mij luidde de tekst: Meer veiligheid? Cameratoezicht!), onder het motto meer veiligheid en respect op straat.
Is dit alles echter niet schijnveiligheid, mede ingevoerd onder druk van een eventuele terreurdreiging, en, daarnaast, wat gebeurt er precies met al deze gegevens? Hoe lang worden al die beelden op beveiligingscamera's bewaard door verschillende instanties als bijvoorbeeld de politie, het casino of een willekeurige winkelketen?

Onverschilligheid

Op een merkwaardige manier lijken Nederlanders nauwelijks geïnteresseerd in hun privacy, iets dat op zijn minst vraagt om een historische verklaring. Is dit soms het gevolg van het ontstaan van de Republiek en het egalitarisme van de Nederlandse burgerij vanaf de 17e eeuw, dat zij zich niet bedreigd voelen in hun doen en laten door de overheid?
Hoe dan ook volgen zij grotendeels minister Guusje ter Horst in het mantra 'veiligheid gaat boven privacy'. Wie jouw gegevens bewaard en wat daar vervolgens mee gebeurt, who cares: dat zal allemaal wel goed geregeld zijn.

Biometrie

Maar dat is het over het algemeen juist niet. De systemen lijken ook telkens vrij eenvoudig te kunnen worden gekraakt dus hoezo 'veiliger' dan andersoortige opslag? De digitale beveiliging zorgt er hoe dan ook voor dat wij onwillekeurig allerlei sporen achterlaten die niet langer automatisch worden gewist. Iedereen is daarmee in potentie een verdachte geworden.
Dankzij de invoering van de nieuwe Paspoortwet vorig najaar, is Nederland bijvoorbeeld het enige land ter wereld met een centrale databank voor vingerafdrukken. Lees een interview met Annemarie Sprokkereef, biometriedeskundige:
http://www.nrc.nl/opinie/article2309629.ece/Men_realiseert_zich_te_laat_hoe_ingrijpend_de_nieuwe_Paspoortwet_is

Criminologie

In Amerika is men intussen al bezig om, in plaats van alleen ten behoeve van opsporing en vervolging, opgeslagen persoonlijke gegevens aan de hand van computertechnologie tevens om te werken tot het herkennen van voorspelbare patronen in menselijk gedrag. De vraag of misdaad kan worden voorspeld, is daarmee terug van weggeweest. Een halt aan dit alles toeroepen is onmogelijk, maar ter bescherming van de burger moeten er betere waarborgen en protocollen komen. 1984 was als film al erg genoeg.


Aanbevolen

Bekijk de aflevering Digitale Sporen van het programma Labyrint:
http://www.wetenschap24.nl/labyrint/node/96

Beeldtaal 2: de symboliek van oorlog


Ik kwam hierop omdat ik gisteravond keek naar de serie Apocalyps. De Tweede Wereldoorlog. Een werkelijk adembenemende serie, gevuld met grotendeels nieuw beeldmateriaal. De oorlog wordt op alle fronten gevolgd, maar vooral ook dicht bij de mensen gebracht. De beslissing om de zwart-witte archiefbeelden in te kleuren mag overigens opmerkelijk heten - een hint van geschiedvervalsing alvast, iets dat met beeld en geluid toch veel makkelijker valt te bewerkstelligen dan met papier.

Treffend was dit keer vooral om te zien hoe de Duitsers bij de inname van Frankrijk in 1940 dachten in termen van ontering. Het verlies in WOI en met name de wond van Versailles (vredesbesprekingen) zat echt zeer diep. Er werden in 1940 dan ook speciale diensten gehouden rond de grote herdenkingsmonumenten uit WOI, zoals bij Verdun, die werden gedrapeerd met grote hakenkruizen terwijl er voor de inname nauwelijks was gevochten.
Met name de regie rond de overgave te Compiègne, in de wagon die omgekeerd te Versailles gebruikt was, is bizar. Speciale cameraopstellingen, geluidsopnames: aan alles was gedacht in termen van propaganda. De wagon zou vervolgens naar Berlijn worden overgebracht en is aan het eind van WOII opgeblazen. De Fransen werd ook nog eens fikse herstelbetalingen opgelegd omdat zij zogenaamd begonnen waren. De Duitsers hadden aldus in hun ogen de schande van de geschiedenis uitgewist.

Zie de overgave: http://www.youtube.com/watch?v=GB8KaRBSZxA

Onwillekeurig deed een en ander mij denken aan het turfschip van Breda. De Staatse verovering van deze stad in 1590 met behulp van het turfschip leidde, behalve tot fikse bonussen voor de (militaire) deelnemers, oa. ook tot het opkopen van het scheepje door de staat. Dat werd vervolgens jarenlang onder een afdakje tentoongesteld op het Kasteelplein. Na de Spaanse belegering in 1624-25 van de stad, werd bij de uiteindelijke inname het scheepje verbrand. Evenzeer werden de muren van de Grote Kerk door de troepen volgekalkt. Deze leuzen werden vervolgens bij de Staatse inname in 1637 op hun beurt juist gedeeltelijk bewaard in opdracht van Frederik Hendrik als teken van zijn grootmoedigheid.

Hoe dan ook: volgende week dinsdagavond beslist kijken naar deel 3 op Canvas! Hoewel de uitkomst van WO II er niet speciaal anders door wordt, verandert onze perceptie ervan nog vrijwel dagelijks. Zie verder ook: http://www.ngc.tv/Programmes/wwii-apocalypse

Beeldtaal 1: van oude mensen (en de dingen die voorbij gaan)

In de jaren tachtig/negentig van de 20e eeuw was oral history, plat gezegd het interviewen van mensen, the next big thing.

Holocaust

Een van de bekendste voorbeelden toen was het project van Steven Spielberg waarin de ervaringen van alle overlevenden van de Holocaust tussen 1994-1999 op band werden vastgelegd: 52.000 mensen verspreid over 56 landen.

http://dornsife.usc.edu/vhi/

Voor Nederland werden door het Joods Historisch Museum de tweeduizend Nederlandse getuigenissen nader toegankelijk gemaakt.

http://www.jhm.nl/bezoek/mediatheek/tweeduizend-getuigen-vertellen

Beeldmateriaal

Helaas kregen we geen les in het speuren naar audiovisuele beelden of mensen; dat was echt iets voor professionals. Niet alleen historici, ook archieven en archivarissen hebben over het algemeen moeite met bewegende beelden of geluid. Aldoende hebben twee professies een groot gat laten liggen, waar inmiddels het Instituut voor Beeld en Geluid vol overtuiging en zeer succesrijk in is gesprongen.

Geschiedenis verbeeld

Een geslaagde combinatie van historische beelden en sprekende mensen is al jaren het programma Andere Tijden. Onoverkomelijk nadeel van het eerste is dat hiermee de aandacht voor de geschiedenis vanuit de media vanzelf is verschoven naar de 20e eeuw. Beelden van voor die tijd zijn er tenslotte haast niet. Iedereen die (meer) geïnteresseerd is in de periode daarvoor krijgt het in dat opzicht zwaar te verduren.
Geschiedenis uit vroegere tijden wordt gelukkig nog wel verwerkt in spectaculaire televisieseries als The Romans of The Tudors, met telkens een navenant grote nadruk op sex en geweld (een geringe prijs om te betalen, lijkt mij). Ook de meer gezapige kostuumdrama's vullen enigszins de leemte.
Een derde optie is de (nationale) geschiedenis te laten uitleggen door een bekend historicus of eminent persoon die onherroepelijk dan zelf wel erg vaak in beeld is, enigszins afhankelijk van diens ijdelheid.
Een vierde optie tot slot is de zogenaamde 'historical re-enactment' waarbij mensen van nu gebeurtenissen van toen (meest oorlogssituaties) uitbeelden c.q. nadoen. De experimentele archeologie is hier nauw mee verwant. Het opdraven van verklede mensen als historische figuren bij de opening van tentoonstellingen e.d. is daar over het algemeen weer een flauw aftreksel van.

Verhalenarchieven

Diverse archiefinstellingen proberen sinds enkele jaren wel iets van dit verloren terrein terug te winnen door het publiek te vragen Verhalen te schrijven. Hieruit blijkt in elk geval nog hoe gebonden zijn qua mindset zijn aan papier.
De respons is over het algemeen niet groot en bij voorbaat weet je dat eigenlijk slechts de meest actieve doelgroep (oftewel het kleinste deel van de bevolking) reageert. In hoeverre is e.e.a. dus representatief? Bovendien gaat het hierbij vaak om streng geselecteerde thema's; een algemene, geschiedkundige ontwikkeling valt er niet uit af te leiden.
Deze beweging is vooral interessant omdat archiefinstellingen daarmee voor het eerst zelf actief zijn gaan archiveren i.p.v. slechts te dienen als passieve archiefbewaarplaats. Over hoe grondig dit materiaal gearchiveerd wordt en ontsloten, durf ik verder geen uitspraak te doen.

Club van 100-jarigen

Zou het bijvoorbeeld niet veel nuttiger zijn om bijvoorbeeld in stad of regio op zoek te gaan naar de oudste inwoners en hen stelselmatig te interviewen aan de hand van een reeks van thema's?
Moeilijk te vinden zijn zij alvast niet: elke gemeente houdt hiervan ongetwijfeld een lijstje bij. In het plaatselijke sufferdje staat altijd wel een foto van de burgemeester die ergens op bezoek gaat bij 100-jarigen. En krijgen zij ook standaard geen boodschap (vroeger waarschijnlijk nog een telegram) van Hare Majesteit?
Een dergelijk, liefst nationaal project moet natuurlijk wel aan bepaalde, uniforme criteria voldoen en niet gericht zijn op één bepaalde thematiek zoals bijvoorbeeld de bevrijding. Straks is de belangrijkste herinnering van Nederland aan de 20e eeuw alleen nog maar de Tweede Wereldoorlog, een zeer merkwaardige en beperkte opvatting van onze nationale geschiedenis. Het hele scala aan menselijke emoties moet, aan de hand van onder meer veranderende maatschappelijke opvattingen over opvoeding, de verhouding man-vrouw etc., in een dergelijk project de revue passeren. Nu kan het tenslotte nog!

Harry Patch

Ik was zeer geroerd toen vorig jaar in Engeland de laatste drie WOI-veteranen overleden. Hun levens, zeker die van Harry Patch, stonden tegen het eind van hun leven en na een verder normaal burgerlijk bestaan vrijwel alleen nog maar in het teken van die verschrikkelijke ervaringen in de loopgraven. Ervaringen die hem (en mij) telkens weer tot tranen toe roerden vanwege de primaire gedachte aan zijn gevallen kameraden. In zijn eentje, werd hij zodoende eigenlijk de beste anti-oorlogscampagne ooit; hij weigerde uiteindelijk ook een staatsbegrafenis. Onvergetelijk.

Zie berichtgeving over zijn dood: http://www.youtube.com/watch?v=t9jZwtRJrcE

Zie Harry Patch te Passchendaele: http://www.youtube.com/watch?v=j7peTBVprtY

dinsdag 16 maart 2010

Ayaan en de historicus


Ayaan Hirsi Ali is even in het land ter promotie van een boek. Haar nieuwe beau zag ik helaas niet rondom haar heen dartelen. De relatie met Niall Ferguson is sinds de 'ontdekking' in februari van dit jaar groot nieuws in de Angelsaksische wereld. Ferguson is onder meer succesvol auteur/historicus en professor te Harvard, maar ook getrouwd. Fergusons' boeken liggen ook bij mij op het spreekwoordelijke nachtkastje (tip: sommige oude titels zijn nog te koop bij De Slegte). Die van Ayaan overigens beslist niet.
Lees het bericht van 07 februari 2010: http://www.telegraaf.nl/binnenland/5976409/__Ayaan_Hirsi_Ali_verliefd__.html
In de Britse pers werd druk gespeculeerd of Ayaan de reden voor de echtbreuk was, maar dit bericht moest later worden gerectificeerd. Ferguson's huwelijk met zijn vrouw, een succesvol redacteur en toekomstig Lagerhuislid voor de Tories, duurde 13 jaar. Het echtpaar heeft drie kinderen.

Ferguson, die vooral gespecialiseerd is in financieel-economische onderwerpen, verdient goed geld met lezingen, consultancywerk en boekcontracten. Zijn boeken worden tevens vaak tot televisieserie verwerkt. Hij wordt gezien als een revisionist, d.w.z. verdediger van onder meer het kolonialisme. Tevens is hij de voorman van de stroming der counter-factual history, oftewel de What if vraag. Hoe zou de geschiedenis anders zijn gegaan onder gewijzigde omstandigheden bv. het in leven blijven van Hitler?
Zijn idee van de 20e eeuw als een nieuwe honderdjarige oorlog acht ik redelijk briljant. Momenteel zou hij bezig zijn met een biografie van Henry Kissinger, de vermoedelijk beroemdste diplomaat van de 20e eeuw. Die biografie kan mijns inziens overigens niet zonder enige geluidsopnamen, want hoe anders het zeer markante (en monotone) accent van Kissinger te vatten?
Voor de liefhebber daarom tot slot nog een fragment uit de zogenaamde Nixon-tapes, de vele honderden uren van interne opnamen uit het Witte Huis (let ook op de opvallend vaak vloekende president Nixon "god damn")
http://www.youtube.com/watch?v=Ri3He6n1Dv4

Annejet en Bernilo: een ongemakkelijk huwelijk


En plotseling was ze daar: geen wervelwind in de media met de gebruikelijke non-informatie, maar een rijzige gestalte die rustig uitlegde hoe het nu precies zat met die vermaledijde Bernhard. Ietwat vermoeid ogend zelfs, zoals bij P&W, alsof alle aandacht haar te veel was. En zeker niet op haar best op de cover van de NRC, waar alle kleuren om haar heen om de aandacht vechten. Voor wie desondanks geen genoeg van haar kan krijgen staat, bij wijze van slot, er een wel erg grote foto van haar in haar nieuwe boek.

In haar biografie van de gemaal van prinses en later koningin Juliana heeft zij gekozen voor een even logische, als juiste invalshoek: Bernhard als duitser en, bijgevolg, Bernhard als adellijk persoon. De bedrieger, de playboy, de fantast: dat wisten we allemaal al. En ook al zullen daar in de komende jaren nog wel diverse nieuwtjes over verschijnen, soms gebracht in de rellerige sfeer zoals door Jort Kelder c.s., dat past allemaal in het inmiddels bekende levenspatroon.
Bernhards' familie was armlastig; in wezen waren zij adellijke upstarts. Slechts door strategische huwelijken, wisten zij het hoofd boven water te houden. Die levensles werd ook Benno al vroeg ingeprent. Dat deze vervolgens in een verward, naoorlogs Duitsland dezelfde politieke keuzes maakte die bijna iedereen maakte kan hem niet (langer) worden nagedragen. De laatste jaren is nogal eens geprobeerd Benno als pure nazi af te schilderen d.m.v. de zogeheten stadhoudersbrief. Wie deze brief nog eens gaat vinden, doet ongetwijfeld de archivalische vondst van de eeuw.

Hoe fraai ook geschetst en geschreven (inclusief taalkundige spitsvondigheden), de biografie is eigenlijk vooral uitgedraaid op een deelbiografie en gaat daarom als een soort nachtkaars uit. Geen grote onthullingen (helaas), behalve een degelijk lidmaatschapskaartje uit zijn studententijd. Archieven als die van de Bilderberg-groep en de vele ambassadearchieven voor de jaren 50/60/70 - Bernhard als zakenman en internationaal handelsreiziger voor het Koninkrijk der Nederlanden - op het Nationaal Archief bleven bijvoorbeeld ongebruikt. Wie zou willen, zou daar in principe gemakkelijk een eigen deelbiografie over kunnen schrijven en nog iets substantieels aan het Bernhard-oeuvre kunnen toevoegen.

Maar eigenlijk nog interessanter, vind ik de impliciete notie dat er met Juliana geleurd moest worden in koninklijk Europa en hoe blij men destijds was met Benno. Was de internationale reputatie van de Oranjes of Nederland zo slecht in de jaren 30? Eventuele gebrek aan schoonheid van de troonsopvolger kan hier ook niet het issue zijn geweest, want daar zat men in die kringen bepaald niet mee: wat is tenslotte de rol van een minnares anders dan mooi te zijn! Of wilde Juliana zelf soms per se uit liefde trouwen?
Wordt het, kortom, niet hoog tijd dat iemand eens haar eer gaat verdedigen i.p.v. dat alle aandacht altijd maar naar Bernhard uitgaat en Juliana een willig slachtoffer lijkt te zijn? En het is niet alsof het leven en de keuzes van Juliana niet voldoende uitdaging bieden voor een koninklijke biografie. Welke biograaf durft? Ter inspiratie zou die persoon in ieder geval even een bezoek aan begraafplaats Zorgvlied te Amsterdam (fraai gelegen langs de Amstel) moeten brengen, waar onder een eenvoudige witte steen Greet Hofmans ligt begraven. Van de doden tenslotte niets dan goeds.

The Battle for Las Vegas


Ooit begonnen als een nietig stadje in de Nevada woestijn, worden "De weilanden" nu jaarlijks bezocht door 50 (!) miljoen toeristen. Las Vegas heeft zijn sporen in de kunsten (literatuur, film, muziek, stijliconen) inmiddels ruimschoots verdiend, maar in NL doen wij vaak nog te meesmuilend over de Amerikaanse populaire cultuur. Daarom een kleine ode aan deze stad.

Van nederzetting tot misdaad

Las Vegas werd als nederzetting begin 20e eeuw gesticht. De aanvankelijke groei in de jaren 20/30 was te danken aan het feit dat Nevada de eerste staat was waar gokken werd gelegaliseerd. Tot dan toe gebeurde dit, behalve illegaal, vooral op rivierboten. De groei werd verder aangewakkerd door de bouw van de nabije Hoover dam, een infrastructureel project ten tijde van de crisisjaren. Hoewel voor de arbeiders eigen onderkomens werden gebouwd, trokken velen in hun vrije tijd toch naar LV.
Met de legalisering van het gokken, kwam ook de misdaad en beruchte figuren als Bud Siegel en Meyer Lanski. De georganiseerde misdaad (by the way: is die term eigenlijk geen contradictio in terminis, oftewel kan misdaad ook niet georganiseerd zijn?) gebruikte vervolgens LV voor zijn eigen doeleinden: het witwassen van geld plus het verdienen van geld. De omringende woestijn bood tevens onverwachte voordelen, bv. voor het dumpen van lichamen.

The Strip

Na WO II onderging LV een ware transformatie: deze periode wordt inmiddels als de 'klassieke' periode gezien, het stijlvolle LV. The Strip, tot hotel-casino's omgebouwde ranches, de neonverlichting, entertainment, celebrities - it had it all. Met name The Rat Pack o.l.v. Frank Sinatra maakten LV tot een must. Nog altijd zat grotendeels de misdaad hier achter (ook achter diens carrière trouwens), ook al kwam het geld voor de expansie inmiddels deels van Amerika's grootste pensioenfonds geleid door Jimmy Hoffa.
Een nieuwe attractie in de jaren vijftig vormden de vele tientallen bovengrondse kernproeven, iets dat wij ons nauwelijks meer kunnen voorstellen. Het beroemde filmpje waarbij je eerst van links een drukgolf over en door een huis ziet slaan, om vervolgens van rechts weer terug te keren stamt van een van deze tests.
Het modernisme van LV werd toen zelfs als de ideale urbane toekomst gezien: steden die alleen vanuit het perspectief van de automobilist werden gemaakt en ontworpen. Bekijk Las Vegas op het hoogtepunt in 1966: http://www.britishpathe.com/record.php?id=748

Neergang


Midden jaren 60 arriveerde tycoon Howard Hughes in de stad die met zijn adviseurs de bovenste verdieping van hotel Desert Inn betrok - om er vervolgens tot kort voor zijn dood in 1976 niet meer uit te komen. In de tussentijd kocht zijn investeringsmaatschappij een groot deel van het plaatselijke onroerend goed op, waardoor LV langzaam weer respectabel werd voor investeringen.
Die reputatie was namelijk flink afgezakt en Atlantic City inmiddels de grootste gokstad geworden. De teloorgang van de carrière van Elvis Presley, die vrijwel exclusief in LV optrad (dat heb ik tot vrij recent ook nooit geweten), vanaf beginjaren zeventig is een goede reflectie.

Afbraak en nieuwbouw

Om het tij te keren werd vanaf de jaren 70 een flink deel van het oude, klassieke LV afgebroken en verschenen steeds grotere hotelcomplexen te beginnen met Caesars Palace. De stad is inmiddels verworden tot één groot openlucht-theater met vele replica's van beroemde gebouwen elders uit de wereld, waar zelfs de wandelaar weer welkom is in de jacht op het grote toeristengeld.
Een bezoek aan de stad is inmiddels tevens verworden tot een middelmatige ervaring - ondanks de vele shows met (soms) grote namen. Pogingen begin 21e eeuw om LV iets meer klasse te geven door middel van musea en galleries te beginnen lijken inmiddels mislukt, mede door de economische recessie. Het idee is nu om meer ruimte te geven aan de exclusieve ressort-toerist (wellness) en kunst in de openbare ruimte.

Archivering

Hoe Las Vegas eigenlijk het beste te archiveren? De stad zelf is in 100 jaar tijd gegroeid naar 600.000 inwoners, maar vormt tegelijk het minst interessante deel. Hoe de gemeente of County (in dit geval Clark County) archiveert, werd mij niet direct duidelijk; ik zag in ieder geval wel heel vaak het woord 'non-profit organization' opduiken met betrekking tot behoud van de eigen historie. Een verwijzing naar "records" en onderzoek doen naar, kwam ik alleen duidelijk tegen bij de Municipal Court. Al het historische materiaal lijkt grotendeels te zijn ondergebracht bij de University of Nevada.
Zie voor een overzicht met historische links: http://www.lasvegasnevada.gov/information/5211.htm

Neon
Veel van het oude, de gebouwen op de Strip, zijn inmiddels verdwenen (en de hotels opgeblazen) en hebben plaats gemaakt voor steeds grotere en wanstaltige hotelkolossen. LV is uiteindelijk vooral een stad van onze verbeelding en is juist daarom op talloze manieren vastgelegd in de populaire cultuur. Het is dan ook wellicht toepasselijk dat misschien wel het belangrijkste archief van LV een alternatieve begraafplaats (of boneyard) is met oude neon-lichten!Zie voor een impressie van de Boneyard: http://www.neonmuseum.org/the-boneyard.html


Viva Las Vegas!

maandag 15 maart 2010

Volkstellingen: de bronnen en de verschillen

Volkstellingen kunnen als bron door vele soorten onderzoekers worden gebruikt.

Nederland

Over alle volkstellingen in Nederland gedurende de periode van 1795-1971 is een uitgebreide website voorhanden:

http://www.volkstellingen.nl/nl/

De site werkt alleen met cumulatieven of tabellen (beroepscategorieën, religieuze gezindte, omvang stedelijke bevolking etc.) en is geheel geanonimiseerd. Men toont ook niet de originele, onderliggende documenten maar de centrale verwerking ervan. Geen genealogische gegevens dus over gezinssamenstelling, woonplaats, adres etc.
In het archief van de Topografische Dienst (bekijk de inventaris) zitten overigens nog enkele interessante gegevens m.b.t. de 19e-20e eeuwse praktijk van de volkstellingen in Nederland.


De volkstelling van 1947 leverde daarentegen wel de basis op voor onze kennis van familie(achter)namen:

http://www.meertens.knaw.nl/nfb/achtergrond.php?actie=volkstelling

Groot-Brittannië

Het anonimiseren van de gegevens is een opvallend en significant verschil met bv. Groot-Brittannië. Hier wordt, evenals bijvoorbeeld in Canada, de archiefbron in zijn originele vorm getoond. Reden waarom deze dan ook met name onder genealogen razend populair is.

http://www.nationalarchives.gov.uk/records/census-records.htm

Privacy


De laatste volkstelling in Nederland dateert al weer van 1971. Over met name het verzet hiertegen wegens vermeende inbreuk op de privacy van de burger zond Andere tijden in het najaar van 2011 een aflevering uit.

http://www.geschiedenis24.nl/andere-tijden/afleveringen/2011-2012/Volkstelling.html

De, niet geheel probleemloze verwerking van de gegevens, gebeurde toen voor het eerst met ponskaarten.

In 1991 werd de volkstelling in Nederland weliswaar afgeschaft maar op instigatie van de Europese Unie weer ingesteld op de gebruikelijke 10-jaarlijkse basis. Daarom is in mei 2011 in Nederland in stilte een nieuwe volkstelling begonnen, die ditmaal echter geheel vanachter de computer zal geschieden mede vanwege onze uitmuntende bevolkingsadministratie. Ook heeft dit overigens een financiële reden.

http://www.depers.nl/binnenland/567216/Nederland-doet-zijn-volkstelling-in-stilte.html

http://www.edata.nl/0303_011208/pdf/Complete_virtuele_volkstelling_in_2011.pdf

Tot slot

In Hongarije probeerde men de praktijk van het volkstellen in het najaar van 2011 wel op hele bijzondere manier te stimuleren ...

De start


Al lang overwegen, maar vandaag pas begonnen door een andere stimulans: de cursus 23archiefdingen.nl. De opmaak van de site hoop ik in de komende weken verder op te leuken.

De hoofdbedoeling is om nieuws en berichtgeving over (Ned.) geschiedenis van enige context te voorzien in een soort van column. Omdat ik zowel historicus ben, als archivaris (in opleiding) hoop ik meer licht te kunnen werpen op beide kanten van het geschiedverhaal.
Natuurlijk zal in de thematiek een keuze worden gemaakt; tegelijkertijd zal het zeker niet alleen over eigen interesses gaan (zo heb ik over het algemeen weinig op met WO II, een van de onderwerpen van vandaag). En natuurlijk zo af en toe ook iets persoonlijks.

Eerst even terug naar het weekend en deel 2 van De troon, een kostuumdrama over de Oranjes. Na de ietwat lachwekkende beelden van het schapehoeden in deel 1 tijdens de jaren van ballingschap, nu de restauratie. Irritant vind ik vooral het weinig 19e-eeuwse taalgebruik (bv. "Laat maar liggen, jongens", tegen enkele lakeien) en het ontbreken van andere eigentijdse etiquette. Voor het feit dat de serie met een beperkt budget is gemaakt, vind ik de aankleding behoorlijk geslaagd. De voice-over daarentegen die het verhaal, waar met erg grote stappen doorheen wordt gegaan, aan elkaar moet verbinden is storend.

In het 8-uur journaal van vanavond een reportage over de 10-jaarlijkse census in de V.S.: hoe staat het eigenlijk in NL hiermee? Het CBS houdt alles nauwkeurig bij sinds de oprichting in 1899 (over de geschiedenis van het CBS staat overigens een merkwaardig filmpje op hun site:
Doen wij daarom soms niet meer aan volkstellingen? Jammer, want in bv. Engeland zijn de volkstellingen van de 19e eeuw een grote hit op historische en genealogische websites. Waarom niet ook bij ons meer ruchtbaarheid geven aan dit fenomeen?

Dat het verleden soms letterlijk voor het oprapen ligt, blijkt vandaag ook uit opmerkelijk nieuws uit Soest waar een wandelaar een bom uit WOII heeft gevonden op braakliggend terrein. Heeft die bom daar daadwerkelijk ruim 60 jaar in de openbare ruimte gelegen? Of is ie recent opgegraven? Of soms illegaal gedumpt door een landbouwer?
De nieuwsberichten laten dit aspect merkwaardig genoeg geheel achterwege, op zijn minst een gebrekkige vorm van nieuwgaring zou ik zeggen zonder welke dit - toch al korte - berichtje eigenlijk niet te begrijpen valt. Is NL deels dan toch nog het lege land van de 19e eeuw?